مهم ترین پیامدهای اسنپ‌بک بر اقتصاد ایران چیست؟
فعال شدن مکانیسم ماشه و بازگشت تحریم‌های شورای امنیت، اقتصاد ایران را در موقعیتی بی‌سابقه قرار داده است. کارشناسان می‌گویند این بار شرایط سخت‌تر از دهه ۹۰ است و نه تنها شرکت‌های کوچک، بلکه بنگاه‌های بزرگ هم توان بقا را از دست می‌دهند.
با رأی‌گیری شورای امنیت و شکست ادامه تعلیق تحریم‌ها، مکانیسم ماشه به جریان افتاد و پنج قطعنامه قدیمی علیه ایران دوباره اجرایی شد؛ قطعنامه‌هایی که دامنه آن از صنعت هسته‌ای و تسلیحاتی تا حوزه‌های مالی، بانکی، حمل‌ونقل و حتی بازرسی محموله‌های ایران کشیده می‌شود. این تحریم‌ها به دلیل «مشروعیت بین‌المللی» و «الزام‌آور بودن»، به گفته کارشناسان می‌تواند شدیدترین ضربه را به تجارت خارجی و اقتصاد داخلی ایران وارد کند.
در میزگردی با حضور محمدمهدی بهکیش، اقتصاددان، و محسن جلال‌پور، فعال بخش خصوصی، پیامدهای بازگشت تحریم‌ها بررسی شد. هر دو معتقدند شرایط پیش رو برای اقتصاد ایران بسیار دشوار خواهد بود و تنها راه عبور، مذاکره و رفع تحریم‌هاست.
مروری بر قطعنامه‌ها؛ از 1696 تا 1929
بهکیش یادآور شد که «از نیمه دهه ۸۰، شورای امنیت پنج قطعنامه علیه ایران تصویب کرد که با برجام به حالت تعلیق درآمد. از قطعنامه ۱۷۳۷ به بعد وارد ماده ۴۱ فصل هفتم منشور سازمان ملل شدیم؛ یعنی وضع تحریم‌های جدی. آخرین آنها، قطعنامه ۱۹۲۹، شدیدترین فشارها را بر اقتصاد ایران وارد کرد.» او اضافه کرد که با بازگشت این قطعنامه‌ها، دوباره ذیل ماده ۴۱ قرار گرفته‌ایم و خطر قطع روابط اقتصادی و بازرسی محموله‌ها کاملاً جدی است.
بهکیش: «برگشت تحریم‌ها تجارت خارجی ایران را فلج می‌کند»
این اقتصاددان توضیح داد: «امارات و ترکیه که بخش زیادی از نقل‌وانتقالات مالی ما از طریق صرافی‌هایشان انجام می‌شود، دیگر نمی‌توانند همکاری کنند. حتی شرکت‌های ایرانی فعال در خارج هم تحت فشار قرار خواهند گرفت. امروز نسبت به اوایل دهه ۹۰ ضعیف‌تر شده‌ایم و آسیب‌پذیری بسیار بالاست.»
جلال‌پور: «هیچ چشم‌اندازی برای آینده نمی‌بینیم»
محسن جلال‌پور با یادآوری تجربه‌های اقتصادی چهار دهه اخیر گفت: «در تمام دوره‌ها امید به بهبود داشتم، حتی در سخت‌ترین سال‌های احمدی‌نژاد. اما از ۱۳۹۷ به بعد امیدها از بین رفت. فعالان اقتصادی امروز باور ندارند روزهای بهتری در پیش است.» او همچنین تأکید کرد: «تندروهای داخلی زودتر از آمریکا روح برجام را از بین بردند. ابتدا ما خودمان به آن آسیب زدیم.»
از دست رفتن اعتماد سرمایه‌گذاران
به گفته جلال‌پور، «نرخ سرمایه‌گذاری سال‌هاست منفی یا نزدیک به صفر است. امروز نه امنیت سرمایه وجود دارد و نه سودآوری. در چنین شرایطی خروج سرمایه و نیروی انسانی شدت گرفته و آینده مبهم‌تر از همیشه است.»
فشار چندجانبه بر اقتصاد
بهکیش هشدار داد: «تحریم‌های آمریکا به تنهایی می‌تواند تجارت خارجی ما را فلج کند. حالا که تحریم‌های سازمان ملل هم بازگشته، شرایط بسیار سنگین‌تر شده و لغو آنها تقریباً ناممکن است. برجام یک استثنا بود که بعید است دوباره تکرار شود.»
او افزود: «رشد اقتصادی ۱۵ سال اخیر تقریباً صفر بوده و بدون سرمایه‌گذاری هیچ کشوری رشد نمی‌کند. آمریکا ابزارهای متعددی برای فشار بر چین و دیگر خریداران نفت ایران دارد. اگر نتوانیم توافق کنیم، رشد اقتصادی برایمان دست‌نیافتنی خواهد بود.»
چالش‌های بزرگ: از حمل‌ونقل تا بیکاری گسترده
جلال‌پور مجموعه مشکلات را چنین برشمرد: هزینه بالای تحریم که مزیت قیمتی ایران را از بین می‌برد، ریسک حمل‌ونقل و بازرسی محموله‌ها، ناتوانی در انتقال پول، و مهم‌تر از همه نبود امکان سرمایه‌گذاری بلندمدت. او هشدار داد: «این بار نه فقط واحدهای کوچک بلکه بنگاه‌های بزرگ هم با تعطیلی مواجه می‌شوند. یک مجموعه بزرگ با ۴۰ هزار نیرو اکنون تنها با ۶۰ درصد ظرفیت کار می‌کند و در آستانه تعدیل گسترده است.»
واقعیت یا ظاهرسازی؟
هر دو کارشناس بر یک نکته مشترک تأکید کردند: پنهان کردن مشکلات و نشان دادن تصویری غیرواقعی از اقتصاد تنها به وخامت اوضاع منجر می‌شود. بهکیش گفت: «امروز مردم هزینه سیاست‌های نادرست را می‌پردازند. تنها راه نجات واقعی، رفع تحریم‌ها و باز شدن مسیر تجارت است.»
جلال‌پور هم افزود: «مردم با ریا و تظاهر کنار نمی‌آیند. باید صادقانه واقعیت‌ها را گفت. تضاد گفتار مسئولان با واقعیت، جامعه را عصبانی می‌کند.»
