دهک‌های اول تا هفتم بخوانند | کالابرگ آبان با اقلام کمتر و اولویت‌بندی تازه در راه است
در حالی‌که بسیاری از خانوارهای کم‌درآمد منتظر شارژ جدید کالابرگ الکترونیک در آبان هستند، خبرها حاکی از تغییرات مهمی در این طرح است. دولت تصمیم گرفته اقلام اساسی را محدودتر کرده و با اولویت‌بندی جدید، شیوه تخصیص یارانه غیرنقدی را بازتعریف کند؛ تصمیمی که می‌تواند سبد خرید خانوارهای دهک‌های پایین را به‌طور مستقیم تحت‌تأثیر قرار دهد.
شارژ جدید کالابرگ الکترونیک آبان‌ماه با تغییراتی همراه خواهد بود. براساس تصمیم تازه دولت، تعداد اقلام موجود در سبد حمایتی از حدود ۱۱ تا ۱۵ قلم کالا به تعداد محدودتری کاهش می‌یابد و کالاهای ضروری‌تر در اولویت قرار می‌گیرند. این تصمیم در شرایطی اتخاذ شده که حذف ارز ترجیحی ۴۲۰۰ تومانی، کاهش بودجه کالاهای اساسی و حذف بخشی از خانوارهای طبقه متوسط از فهرست یارانه‌بگیران، فشار اقتصادی را بر مردم افزایش داده است.
حذف ارز ترجیحی و آغاز مسیر جدید یارانه‌ها
در اسفند ۱۴۰۰، مجلس یازدهم با تصویب حذف ارز ترجیحی ۴۲۰۰ تومانی در بودجه سال ۱۴۰۱، مسیر تازه‌ای را در سیاست‌های اقتصادی کشور رقم زد. دولت سیزدهم در نخستین سال فعالیت خود این طرح را به اجرا گذاشت و وعده داد که با افزایش یارانه نقدی و ارائه کالابرگ الکترونیک، اثرات تورمی این تصمیم جبران شود.
طرح کالابرگ در نهایت از سال ۱۴۰۲ عملیاتی شد، اما برخلاف وعده اولیه که قرار بود مبنای قیمت‌گذاری کالاها شهریور ۱۴۰۰ باشد، زمان مبنا شهریور ۱۴۰۱ تعیین شد؛ تغییری که با رشد قیمت‌ها در آن یک‌سال، از اثر حمایتی طرح کاست.
اقلام سبد کالابرگ و دهک‌های مشمول
در ابتدای اجرای طرح، یارانه غیرنقدی خانوارها یک ماه زودتر از یارانه نقدی واریز شد. فهرست اقلام کالابرگ براساس اعلام انستیتو تحقیقات تغذیه‌ای کشور شامل ۱۱ کالای اساسی از جمله مرغ، تخم‌مرغ، گوشت منجمد، روغن، لبنیات، ماکارونی و حبوبات بود. این طرح ابتدا تنها پنج دهک پایین جامعه را پوشش داد.
علیرضا عسگریان، معاون امور رفاه وزارت تعاون، در آن زمان اعلام کرد:
«سه دهک کم‌درآمد ماهانه ۴۰۰ هزار تومان یارانه دریافت می‌کنند و اگر حداقل ۲۰۰ هزار تومان از طریق کالابرگ خرید کنند، ۱۲۰ هزار تومان شارژ تشویقی برایشان واریز می‌شود.»
به گفته او، شرط دریافت این مبلغ تشویقی، خرج کردن آن در همان اقلام تعیین‌شده است تا کل یارانه این خانوارها به ۵۲۰ هزار تومان در ماه برسد.
وقفه یک‌ساله در شارژ کالابرگ و بازگشت دوباره
طرح کالابرگ در دولت سیزدهم تا پایان سال ۱۴۰۲ ادامه یافت، اما در سال ۱۴۰۳ هیچ مبلغی به‌عنوان کالابرگ واریز نشد. پس از روی کار آمدن دولت چهاردهم در مرداد ۱۴۰۳، رئیس‌جمهور جدید با استناد به نبود زیرساخت‌های کافی از ادامه شارژ خودداری کرد.
با شدت گرفتن انتقادها، دولت سرانجام در اسفند ۱۴۰۳ و همزمان با ماه رمضان، شارژ کالابرگ را برای خانوارهای کم‌درآمد از سر گرفت. در دولت جدید، برخلاف دولت سیزدهم، خانوارهای دهک‌های اول تا هفتم علاوه بر یارانه نقدی، یارانه غیرنقدی کالابرگ نیز دریافت کردند. تاکنون چهار مرحله از شارژ جدید انجام شده است؛ مبلغ برای دهک‌های اول تا سوم ۵۰۰ هزار تومان و برای دهک‌های چهارم تا هفتم ۳۵۰ هزار تومان به ازای هر نفر است.
حذف دهک‌های بالا از فهرست یارانه‌بگیران
یکی از تغییرات جنجالی دولت چهاردهم، حذف بخشی از خانوارهای طبقه متوسط از فهرست یارانه‌بگیران بود. احمد میدری، وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی، در جلسه‌ای با نمایندگان دولت گفت:
«خانوارهایی که از لیست یارانه‌بگیران حذف شده‌اند، براساس محاسبات دقیق این تصمیم اتخاذ شده است. برای مثال، خانواده‌ای در تهران با درآمد ۳۰ میلیون تومان و مالک خانه، جزو سه دهک بالای جامعه محسوب می‌شود و یارانه آن حذف خواهد شد.»
طبق گفته میدری، برای هر دهک حدود ۹ میلیون نفر در نظر گرفته شده و حذف سه دهک بالایی یعنی حذف ۲۷ میلیون نفر از فهرست یارانه‌بگیران تا پایان سال ۱۴۰۴.
وی تأکید کرد که از مرداد امسال، ماهانه حدود ۳ میلیون نفر از دریافت یارانه نقدی ۳۰۰ هزار تومانی حذف شده‌اند تا منابع مالی کالابرگ برای دهک‌های پایین‌تر تأمین شود.
طبقه متوسط زیر فشار حذف‌ها
میدری همچنین توضیح داد که «دهک‌های بالایی» در ایران لزوماً به معنای ثروتمند نیستند و بسیاری از آنها در دیگر کشورها طبقه متوسط محسوب می‌شوند. با این حال، به گفته او، خانوارهایی با درآمد حدود ۳۰ میلیون تومان نیازی به یارانه ندارند؛ اما منتقدان می‌گویند بخش قابل‌توجهی از حذف‌شدگان درآمدی کمتر از ۲۰ میلیون تومان دارند و همچنان نیازمند حمایت معیشتی هستند.
کاهش بودجه کالاهای اساسی نیز به این چالش دامن زده است. بر اساس قانون بودجه ۱۴۰۴، اعتبار واردات کالاهای ضروری از جمله دارو، شیر خشک و نهاده‌های دامی از ۱۱ میلیارد دلار به ۸ میلیارد دلار کاهش یافت. همین موضوع باعث شد دامداران نسبت به کمبود نهاده‌ها اعتراض کنند و حتی گزارش‌هایی از «خوردن دام‌ها توسط یکدیگر بر اثر گرسنگی» به مجلس برسد.
