افزایش قیمت بنزین قطعی شد؟
نشانه‌ها حاکی از آن است که دولت ناچار به تصمیم‌گیری درباره قیمت بنزین در سال آینده است؛ اما پرسش مهم اینجاست که این تصمیم چگونه و با چه الگویی اجرا می‌شود؟
افزایش قیمت بنزین در ابتدای سال ۱۴۰۵ تقریباً اجتناب‌ناپذیر است و به نظر می‌رسد تنها مسئله‌ی باقیمانده، شیوه اجرای تصمیم دولت باشد.
به گزارش فرارو، سخنان اخیر مسعود پزشکیان که در آن با لحنی طعنه‌آمیز قیمت بنزین را با آب مقایسه کرد، نشان می‌دهد دولت در آستانه‌ی اتخاذ تصمیم نهایی درباره نرخ سوخت، تحت فشار جدی قرار گرفته است.
در همین حال، معاون ارتباطات و اطلاع‌رسانی دفتر ریاست‌جمهوری نیز تأیید کرده که افزایش قیمت تا سال آینده به تعویق افتاده؛ با این حال هم مردم و هم مسئولان می‌دانند که این تعویق دائمی نیست و تصمیم نهایی در آینده‌ای نزدیک اعلام خواهد شد.
بر اساس اطلاعات موجود، چندین سناریو روی میز دولت قرار دارد، اما هنوز مشخص نیست بنزین در سال آینده بر چه مبنا و تا چه سطحی گران خواهد شد.
مسیرهای اصلی اصلاح قیمت بنزین
کارشناسان سه مسیر کلی برای دولت متصور هستند:
۱. افزایش تدریجی قیمت به منظور مدیریت شوک،
۲. اصلاح یارانه‌ای و تغییر شیوه تخصیص منابع،
۳. حرکت به سمت سوخت‌های جایگزین.
در ادامه، هر یک از این مسیرها در قالب ۶ سناریوی جداگانه بررسی می‌شود.
سناریوهای افزایش تدریجی؛ مهار شوک قیمتی
هدف از این روش، تقسیم فشار تورمی در طول زمان است تا جامعه دچار شوک ناگهانی نشود.
۱. افزایش پلکانی نرخ بنزین سهمیه‌ای
در این مدل، برنامه‌ای مرحله‌به‌مرحله برای بالا بردن قیمت‌ها در بازه‌ای چندساله طراحی می‌شود.
| نوع بنزین | حداقل سطح پیشنهادی سال اول | حداکثر سطح پیشنهادی سال اول |
|---|---|---|
| سهمیه‌ای ۱۵۰۰ تومانی | ۲۰۰۰ تومان | ۲۵۰۰ تومان |
| آزاد ۳۰۰۰ تومانی | ۴۰۰۰ تومان | ۵۰۰۰ تومان |
مزیت‌ها: توزیع تدریجی گرانی، کاهش شوک و امکان برنامه‌ریزی اقتصادی برای خانوارها و کسب‌وکارها.
معایب: افزایش مداوم حتی در مقادیر اندک، به مرور تورم‌زا خواهد بود و روند رسیدن به قیمت واقعی ممکن است تا هفت سال طول بکشد.
تأثیر بر تورم: اگر کنترل بازار به‌درستی انجام شود، اثر تورمی مستقیم در سال نخست می‌تواند بین ۲ تا ۳ درصد محدود بماند.
۲. پیوند قیمت بنزین با تورم یا نرخ ارز
در این شیوه، قیمت سوخت به شاخصی شفاف مثل نرخ تورم یا دلار دولتی وابسته می‌شود تا تصمیمات از حالت سلیقه‌ای خارج شود.
| نوع بنزین | حداقل قیمت پیشنهادی | حداکثر قیمت پیشنهادی |
|---|---|---|
| سهمیه‌ای | ۲۰۲۵ تومان (۳۵٪ افزایش) | ۲۲۸۸ تومان (۵۲.۵٪ افزایش) |
| آزاد | ۴۰۵۰ تومان | ۴۵۷۵ تومان |
مزایا: شفافیت تصمیم‌گیری و حذف شوک‌های ناگهانی.
معایب: در صورت تورم بالا، خودِ قیمت بنزین هر سال تورم‌زا می‌شود و رشد آن سریع خواهد بود.
تأثیر احتمالی: اگر نرخ بنزین در سال اول به حدود ۴۰۰۰ تا ۶۰۰۰ تومان برسد، اثر اولیه بر تورم بین ۴ تا ۶ درصد برآورد می‌شود.
سناریوهای جبرانی؛ اصلاح یارانه‌ها و توزیع عادلانه
این سناریوها بر تغییر روش تخصیص یارانه تمرکز دارند تا حمایت‌ها به افراد برسد نه به کالا.
۳. طرح «بنزین برای همه» و حذف سهمیه‌ها
در این مدل، سهمیه‌ها حذف می‌شود و در عوض مبلغ معادل یارانه به‌صورت نقدی میان افراد توزیع خواهد شد.
| مبنا | حداقل قیمت | حداکثر قیمت |
|---|---|---|
| تک‌نرخی شدن بنزین | ۶۰۰۰ تومان | ۱۰۰۰۰ تومان |
مزایا: کاهش مصرف، حذف قاچاق و افزایش عدالت توزیعی با پرداخت نقدی به تمام شهروندان—even کسانی که خودرو ندارند.
معایب: افزایش ناگهانی قیمت از ۱۵۰۰ به ۶۰۰۰ تومان ممکن است با واکنش اجتماعی همراه شود.
تأثیر بر تورم: با وجود پرداخت یارانه، احتمال رشد ۷ تا ۱۰ درصدی تورم در کوتاه‌مدت وجود دارد، اما در بلندمدت فشار قیمتی کاهش می‌یابد.
۴. افزایش قیمت بنزین آزاد و سرمایه‌گذاری در حمل‌ونقل عمومی
در این روش، قیمت بنزین سهمیه‌ای ثابت مانده اما نرخ آزاد تا ۶۰۰۰ تومان بالا می‌رود و درآمد آن صرف گسترش ناوگان حمل‌ونقل عمومی می‌شود.
| نوع بنزین | حداقل قیمت | حداکثر قیمت |
|---|---|---|
| آزاد | ۵۰۰۰ تومان | ۶۰۰۰ تومان |
مزایا: مردم نتیجه مستقیم گرانی را در بهبود مترو و اتوبوس خواهند دید.
معایب: احتمال رشد کرایه تاکسی‌ها و ادامه قاچاق به دلیل وجود نرخ ۱۵۰۰ تومانی.
تأثیر بر تورم: اثر اولیه محدود به ۱ تا ۳ درصد خواهد بود.
سناریوهای حمایتی؛ کنترل تورم با تغییر الگوی مصرف
۵. تک‌نرخی شدن و سهمیه ویژه برای ناوگان عمومی
در این طرح، بنزین برای عموم تک‌نرخی می‌شود اما ناوگان حمل‌ونقل عمومی سهمیه یارانه‌ای دریافت می‌کند.
| قیمت پیشنهادی | هدف |
|---|---|
| حداقل ۴۵۰۰ تومان | حذف قاچاق و کنترل هزینه حمل کالا |
| حداکثر ۸۰۰۰ تومان | نزدیک به قیمت تمام‌شده |
مزایا: هزینه حمل‌ونقل کالا و مسافر ثابت می‌ماند و قاچاق از بین می‌رود.
معایب: نظارت بر مصرف ناوگان عمومی دشوار خواهد بود.
تأثیر بر تورم: بین ۵ تا ۷ درصد افزایش، اما با کنترل هزینه‌های لجستیک قابل‌مدیریت است.
۶. حرکت به سمت سوخت‌های جایگزین؛ CNG و خودروهای برقی
در این سیاست، افزایش قیمت بنزین با حمایت جدی از سوخت‌های پاک همراه است.
| شاخص | حداقل سطح | حداکثر سطح |
|---|---|---|
| بنزین تک‌نرخی | ۵۰۰۰ تومان | ۱۰۰۰۰ تومان |
| سوخت CNG | ۴۰۰ تا ۶۰۰ تومان (تثبیت برای ۵ سال) |
مزایا: کاهش مصرف بنزین و وابستگی به واردات، حرکت به سمت حمل‌ونقل پاک.
معایب: زیرساخت ناکافی برای CNG و خودروهای برقی و هزینه بالای تبدیل خودروها.
تأثیر بر تورم: در کوتاه‌مدت بالا، اما در بلندمدت منجر به ثبات و صرفه‌جویی ملی خواهد شد.
تصمیم نهایی؛ ترکیب سناریوها برای کاهش ریسک اجتماعی
تحلیل‌ها نشان می‌دهد دولت احتمالاً رویکرد ترکیبی را انتخاب خواهد کرد تا هم شوک اقتصادی را کنترل کند و هم عدالت اجتماعی حفظ شود.
در گام نخست، افزایش پلکانی با قیمت‌های حدود ۲۵۰۰ تومان برای بنزین سهمیه‌ای و ۵۰۰۰ تومان برای آزاد می‌تواند اجرایی شود و تمام درآمد حاصل به «صندوق توسعه حمل‌ونقل عمومی» و «جبران معیشت دهک‌های پایین» اختصاص یابد.
در مرحله بعد، با حمایت از سوخت‌های جایگزین مانند CNG و اختصاص سهمیه به ناوگان حمل‌ونقل کالا، اثرات تورمی مهار خواهد شد.
چنین ترکیبی می‌تواند دولت را قادر سازد تا اصلاح قیمت بنزین را با کمترین تنش اجتماعی و اقتصادی پیش ببرد و مسیر عدالت و توسعه پایدار را همزمان دنبال کند.
