طرح بنکالا چیست و چه دهکهایی آن را دریافت میکنند؟
در حالی که فشارهای معیشتی خانوادهها هر روز بیشتر میشود، دولت و مجلس از اجرای طرح تازهای خبر میدهند که به جای پرداخت نقدی، اعتبار خرید کالاهای اساسی به خانوارهای کمدرآمد اختصاص مییابد.
به گزارش اقتصادآنلاین، «بنکاال» به معنای اعتبار غیرنقدی برای خرید کالاهای ضروری است که به صورت کارت یا اعتبار الکترونیکی در اختیار خانوارهای مشمول قرار میگیرد. در این روش، به جای واریز پول نقد، دولت امکان خرید مستقیم اقلام مشخصی مانند برنج، روغن، گوشت، مرغ، لبنیات و سایر کالاهای اساسی را از فروشگاههای تعیینشده فراهم میکند.
هدف اصلی از این طرح جلوگیری از هدررفت یارانهها، کاهش اثرات تورمی پرداخت نقدی و تضمین مصرف حمایتهای دولتی در مسیر تأمین نیازهای پایه خانوارهاست. تجربه اجرای کارت کالا در سالهای گذشته نشان داده است که یارانه غیرنقدی نسبت به پول نقد، اثر حمایتی بیشتری بر سبد معیشت خانوار دارد.
دهکهای ۱ تا ۵ چه کسانی هستند؟
دهکبندی درآمدی جامعه را به ۱۰ گروه مساوی بر اساس سطح درآمد و هزینه خانوار تقسیم میکند؛ دهک اول کمدرآمدترین و دهک دهم پردرآمدترین گروه جامعه را شامل میشود. دهکهای ۱ تا ۵ حدود نیمی از جمعیت پایین درآمدی کشور را تشکیل میدهند و عمدتاً خانوارهایی هستند که بخش عمده درآمد خود را صرف خوراک، مسکن و انرژی میکنند.
شاخصهای دهکبندی معمولاً بر اساس درآمد، تراکنشهای بانکی، داراییها، خودرو، ملک، بیمه و الگوی مصرف خانوار تعیین میشوند. از این رو، دهکهای ۱ تا ۵ بیشترین آسیبپذیری را در برابر افزایش قیمت کالاهای ضروری دارند و در اولویت دریافت حمایتهای معیشتی قرار میگیرند.
جزئیات اولیه طرح جدید بنکاال
مسئولان و نمایندگان مجلس اعلام کردهاند که در طرح جدید، اعتبار مشخصی به سرپرستان خانوار دهکهای ۱ تا ۵ اختصاص خواهد یافت. این اعتبار ماهانه یا دورهای خواهد بود و تنها برای خرید کالاهای اساسی قابل استفاده است و امکان برداشت نقدی ندارد.
در تجربههای گذشته، میزان اعتبار کارت کالا برای دهکهای پایین به ازای هر نفر بین ۵۰۰ تا ۶۰۰ هزار تومان در ماه بود و برای دهکهای میانی رقم کمتری در نظر گرفته شد. هرچند رقم نهایی بنکاال هنوز اعلام نشده، پیشبینی میشود سطح اعتبار با توجه به تورم کالاهای خوراکی و شرایط بودجه دولت تعیین شود.
چرا دولت به سمت بنکاال رفته است؟
افزایش تورم، محدودیت منابع بودجه و ناکارآمدی برخی یارانههای غیرمستقیم از دلایل اصلی اجرای طرح بنکاال عنوان میشوند. پرداخت ارز ترجیحی یا یارانههای پنهان در سالهای گذشته، اگرچه هدف کنترل قیمتها را دنبال میکرد، اما غالباً منجر به رانت، قاچاق و افزایش هزینههای دولت شد.
با بنکاال، یارانه مستقیم به دست مصرفکننده نهایی میرسد و دولت میتواند با هزینه کمتر اثر حمایتی بیشتری ایجاد کند. سیاستگذاران معتقدند این مدل هم مصرف منابع را کنترل میکند و هم امنیت غذایی دهکهای پایین را تقویت میکند.
چالشها و ابهامات پیش رو
با وجود مزایای مطرحشده، اجرای موفق بنکاال نیازمند دهکبندی دقیق، زیرساخت فنی مناسب و شبکه توزیع گسترده است. هرگونه خطا در شناسایی دهکها یا محدودیت در دسترسی به فروشگاههای طرف قرارداد، میتواند مانع دریافت کامل حمایتها توسط خانوارهای مشمول شود. همچنین تعیین فهرست کالاها، سقف اعتبار و بروزرسانی آن مطابق تورم، از جمله عوامل تعیینکننده موفقیت یا شکست طرح خواهد بود.
