شکاف عمیق درآمدی ایران با ترکیه و عربستان؛ زنگ خطری برای اقتصاد کشور

بررسی‌ها نشان می‌دهد که درآمد سرانه ایران بر اساس شاخص برابری قدرت خرید (PPP) در سال ۲۰۲۳ تنها ۱۷,۶۶۰ دلار بوده است. این در حالی است که درآمد سرانه ترکیه در همین بازه زمانی ۴۲,۲۱۷ دلار و عربستان ۶۱,۱۰۳ دلار گزارش شده است. به عبارت دیگر، درآمد سرانه عربستان ۳.۵ برابر و ترکیه ۲.۴ برابر ایران است.

این شکاف درآمدی که در یک دهه گذشته عمیق‌تر شده، نشان‌دهنده چالش‌های ساختاری اقتصاد ایران است. تحریم‌های اقتصادی، محدودیت‌های مالی ناشی از حضور در لیست سیاه FATF و کاهش درآمدهای نفتی، از مهم‌ترین عوامل این عقب‌ماندگی هستند. در حالی که ترکیه و عربستان با اجرای اصلاحات اقتصادی و جذب سرمایه‌های خارجی مسیر رشد را طی کرده‌اند، ایران از پیوستن به زنجیره ارزش جهانی بازمانده است.

عربستان و ترکیه چگونه از ایران پیشی گرفتند؟

عربستان سعودی با وجود درآمدهای نفتی بالا، برای کاهش وابستگی به نفت و افزایش قدرت اقتصادی، از سال ۲۰۱۶ اجرای سند چشم‌انداز ۲۰۳۰ را آغاز کرد. سرمایه‌گذاری‌های کلان در حوزه‌های گردشگری، فناوری و صنعت، موجب شد تا این کشور نه‌تنها اقتصاد خود را متنوع‌تر کند، بلکه موقعیت خود را در عرصه بین‌المللی نیز تقویت نماید.

ترکیه نیز بدون اتکا به درآمدهای نفتی، موفق شده با اصلاحات اقتصادی و سیاست‌های جذب سرمایه، درآمد سرانه خود را طی دو دهه گذشته ۴.۵ برابر کند. پیوستن به زنجیره اقتصاد جهانی، گسترش تجارت خارجی و رشد صنعت گردشگری از جمله اقداماتی بوده که ترکیه را در مسیر توسعه قرار داده است. این کشور در سال ۲۰۲۳ حدود ۴۹.۲ میلیون گردشگر جذب کرد و درآمد گردشگری‌اش به بیش از ۵۴ میلیارد دلار رسید.

ایران در مسیر انزوا؛ هزینه‌های عدم تعاملات اقتصادی

در مقابل، ایران به دلیل تحریم‌ها و سیاست‌های اقتصادی محدودکننده، از فرصت‌های بین‌المللی بی‌بهره مانده است. حضور در لیست سیاه FATF باعث شده تا حتی متحدان استراتژیک ایران نیز از تعامل اقتصادی با کشور خودداری کنند. این در حالی است که بسیاری از کشورهای منطقه با اتخاذ سیاست‌های باز اقتصادی، توانسته‌اند سرمایه‌های خارجی را جذب کرده و تولید ناخالص داخلی خود را افزایش دهند.

در بازه زمانی ۲۰۱۳ تا ۲۰۲۳، درآمد سرانه ترکیه ۹۰ درصد رشد داشته، در حالی که این شاخص در ایران تنها ۱۳.۵ درصد افزایش یافته است. این اختلاف فاحش نشان می‌دهد که بدون اصلاحات اساسی در سیاست‌های اقتصادی، ایران همچنان در مسیر کاهش قدرت اقتصادی و سیاسی گام برمی‌دارد.

تضعیف جایگاه منطقه‌ای ایران

عقب‌ماندگی اقتصادی ایران نه‌تنها بر رفاه مردم تأثیر گذاشته، بلکه موقعیت کشور در معادلات سیاسی منطقه را نیز تضعیف کرده است. در حالی که ترکیه و عربستان با افزایش قدرت اقتصادی، نقش پررنگ‌تری در تصمیم‌گیری‌های منطقه‌ای پیدا کرده‌اند، ایران به دلیل محدودیت‌های اقتصادی، در حال از دست دادن نفوذ خود است.

بررسی روندهای اقتصادی نشان می‌دهد که بدون کاهش تنش‌های سیاسی و اجرای اصلاحات اقتصادی، فاصله ایران با کشورهای منطقه بیشتر خواهد شد و این مسئله می‌تواند توازن قوا در خاورمیانه را به ضرر ایران تغییر دهد. آیا زمان تغییر رویکرد اقتصادی ایران فرا نرسیده است؟