بازگشت ترامپ، بازی جدید مسکو و تهران: آیا روابط ایران و روسیه در خطر است؟
دیدارهای اخیر دیپلماتیک میان روسیه و آمریکا، گمانه‌زنی‌های گسترده‌ای درباره آینده روابط ایران و روسیه و تاثیر آن بر توافق هسته‌ای ایجاد کرده است. آیا نزدیکی مجدد مسکو و واشنگتن، توافق استراتژیک ایران و روسیه را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد؟
تحولات اخیر دیپلماتیک، از دیدار وزرای خارجه روسیه و آمریکا در ریاض گرفته تا نخستین تماس تلفنی پوتین و ترامپ، موجی از کنجکاوی و نگرانی در عرصه بین‌المللی ایجاد کرده است. بازگشت ترامپ به قدرت و سیاست‌های احتمالی او در روابط خارجی، به‌ویژه در قبال روسیه و ایران، به یکی از مهم‌ترین پرسش‌های تحلیلگران بین‌المللی تبدیل شده است. به نظر می‌رسد عدم تمایل ترامپ به درگیری‌های نظامی و فاصله گرفتنش از ائتلاف‌های سنتی، فرصتی جدید برای روسیه و بازگشت آن به صحنه بازیگران اصلی سیاست جهانی فراهم آورده است.
پس از دیدار با همتای آمریکایی خود در ریاض، سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه، سفر منطقه‌ای خود را آغاز کرد و با مقامات ترکیه و ایران دیدار کرد. وزیر خارجه ایران، ضمن اشاره به سفر لاوروف، تاکید کرد که این سفر هیچ پیامی از جانب ایالات متحده در بر نداشته است. با این حال، تمرکز اصلی این دیدارها بر روی پرونده‌های مهم منطقه‌ای و بین‌المللی بود.
در این میان، مهم‌ترین دغدغه افکار عمومی ایران، تاثیر از سرگیری ارتباطات میان مسکو و واشنگتن بر روابط رو به رشد ایران و روسیه است. رسانه‌های بین‌المللی، دیدگاه‌های متفاوتی در این باره ارائه می‌دهند.
به عنوان مثال، نیوزویک در گزارشی به این موضوع پرداخته است و می‌نویسد: “چرخش دونالد ترامپ به سوی بهبود روابط با ولادیمیر پوتین، سوالات جدیدی را درباره آینده روابط پیچیده و استراتژیک روسیه با ایران به وجود آورده است، روابطی که مسکو به تازگی توافقنامه‌ای تاریخی برای توسعه آن با تهران امضا کرده است”. نیوزویک به این نکته نیز اشاره دارد که کاخ سفید از کرملین برای نقش تأثیرگذار آن در خاورمیانه استفاده کرده است، منطقه‌ای که در آن ایران و اسرائیل در ماه‌های اخیر درگیری‌های مستقیمی را تجربه کردند. روسیه، به‌عنوان یکی از طرف‌های اصلی توافق هسته‌ای ایران در سال ۲۰۱۵ (که توسط ترامپ لغو شد)، آمادگی خود را برای بررسی احیای دیپلماسی بین واشنگتن و تهران اعلام کرده است.
ترامپ همچنین پیشنهاد مذاکرات برای توافق جدیدی داده که به ایران اجازه می‌دهد تا به قول او توسعه همه‌جانبه را تجربه کند و همزمان از اقدام نظامی علیه برنامه هسته‌ای ایران استقبال چندانی نکرده است. اما سابقه خصومت ترامپ با ایران و احتمال بازگشت به سیاست «فشار حداکثری»، برای روسیه نوعی عدم اطمینان نسبت به اظهارات شفاهی ترامپ ایجاد کرده است.
آندری باکلانوف، متخصص خاورمیانه و سفیر سابق روسیه در عربستان سعودی، در گفتگو با نیوزویک می‌گوید: «روسیه آماده است تا در حل مشکل پرونده هسته‌ای ایران، روابط آن با ایالات متحده و برخی از همسایگانش در منطقه نقش مثبت و سازنده ایفا کند اما صادقانه بگویم، ما هنوز تحت تأثیر اقدامات یکجانبه ایالات متحده هستیم که برجام را که با تلاش‌های بسیار تدوین و اجرایی شده بود، از بین برد.»
رویکرد فعلی روسیه «صبر و انتظار» است تا ببیند که ترامپ در تلاش خود برای تنظیم مجدد رویکرد ایالات متحده به منطقه به کجا می‌رسد. باکلانو در این باره می‌گوید: «رئیس‌جمهور ایالات متحده گفت که ایالات متحده شواهدی دارد مبنی بر اینکه ایران به توسعه سلاح‌های هسته‌ای ادامه می‌دهد، اما هیچ مدرکی ارائه نکرده است. امروز ما عمدتاً علاقه‌مند به درک ماهیت خط جدید انتخابی رئیس‌جمهور امریکا هستیم، البته اگر واقعاً از رویکرد قبلی او متفاوت باشد.»
ایران و روسیه در ۱۷ ژانویه، تنها سه روز قبل از اینکه ترامپ به دفتر خود وارد شود، توافق‌نامه ۲۰ ساله «معاهده جامع شراکت استراتژیک» خود را نهایی کردند. این توافق، که نخستین توافق بزرگ میان دو کشور از سال ۲۰۰۱ به شمار می‌رود، از ارائه تضمین‌های امنیتی متقابل کوتاهی کرده است.
باکلانوف به بخشی از توافق اشاره می‌کند که می‌گوید: «اگر یکی از طرف‌های متعاهد مورد حمله قرار گیرد، طرف دیگر نباید هیچ کمک نظامی یا دیگر کمکی به مهاجم که به ادامه تجاوز کمک کند، ارائه دهد.»
وی می‌افزاید: توافق همچنین تصریح می‌کند که «طرف‌ها نباید اجازه دهند که از سرزمین‌های خود برای حمایت از جنبش‌های جدایی‌طلب و دیگر اقداماتی که تهدیدی برای ثبات و تمامیت ارضی طرف دیگر باشد، استفاده شود.» این معاهده، با دقت و احتیاط فراوانی تدوین شده است.
روابط نظامی ایران و روسیه در طول جنگ اوکراین گسترش یافته است. نیروهای روسی از پهپادهایی استفاده کرده‌اند که شباهت زیادی به پهپادهای «شاهد» ایران دارند و گزارش‌هایی از استفاده از توپخانه و حتی سربازان کره شمالی در جنگ اوکراین منتشر شده است (ایران هرگونه کمک نظامی به روسیه را رد می‌کند). روسیه به ایران هواپیماهای آموزشی داده و قصد دارد جنگنده‌های چندمنظوره سوخو ۳۵ را به ایران بفروشد.
نیوزویک در ادامه می‌نویسد که شاید مسکو «کاملاً بی‌تفاوت» به درخواست‌های ترامپ برای کاهش روابط روسیه با ایران نباشد. در واقع، به نظر می‌رسد روسیه ایران را به سوی دیپلماسی سوق می‌دهد تا از گرفتار شدن روسیه در یک جنگ وسیع‌تر در منطقه جلوگیری کند.
به گفته اندرو کوریبکو، تحلیلگر سیاسی مستقر در مسکو، «آشتی جدید» بین ترامپ و پوتین ممکن است زمینه‌ساز بازگشت مذاکرات هسته‌ای ایران باشد. وی می‌افزاید که این مذاکره، در صورت توافق صلح‌آمیز در اوکراین، می‌تواند منجر به همکاری استراتژیک در حوزه‌های متنوع میان واشنگتن و مسکو شود. همچنین، وی پیش‌بینی می‌کند که ممکن است یک «جنبش غیرمتعهد جدید» شکل گیرد که روسیه، ایران و هند به همراه چین در آن به عنوان شرکای اقتصادی و ژئوپولیتیکی در یک موقعیت جهانی کلیدی قرار بگیرند.
