قدیمیترین و اسرارآمیزترین شهر ایران در کجا قرار دارد؟
شهر کنارصندل در دشت جیرفت، یکی از جذابترین و در عین حال پنهانترین محوطههای باستانی ایران است که با توجه به تاریخچه طولانی خود، همواره مورد توجه باستانشناسان بوده است.
این محوطه نه تنها به عنوان یکی از قدیمیترین آثار شهرنشینی جهان شناخته میشود، بلکه از اسرار زیادی برخوردار است که هنوز به طور کامل کشف نشدهاند. با توجه به مطالعات و کاوشهای انجامشده در این منطقه، کنارصندل به یکی از مهمترین محوطههای باستانی کشور و جهان تبدیل شده است. در اینجا، در دشت جیرفت که به عنوان یکی از پهناورترین محوطههای باستانشناسی ایران شناخته میشود، تمدنی باستانی در دل خاک مدفون است که همچنان برای بسیاری از باستانشناسان و پژوهشگران یک معما به شمار میآید.
کنارصندل که در حاشیه رود هلیلرود و در جنوب استان کرمان قرار دارد، از سالها پیش به عنوان یکی از مراکز مهم تمدنهای باستانی ایران مورد توجه قرار گرفته است. در سال ۱۳۶۳، باستانشناس برجسته سیدمنصور سیدسجادی موفق به شناسایی ۴۲ محوطه پیش از تاریخ در این منطقه شد که همگی بیانگر حضور تمدنی بزرگ و باستانی در این دشت هستند. این کشف، چشمانداز جدیدی از تاریخ تمدنهای ایران و جهان گشود و کنارصندل را به یکی از مهمترین سایتهای باستانشناسی تبدیل کرد.
در سالهای بعد، باستانشناسان بسیاری به این منطقه سفر کردهاند تا بیشتر در مورد تاریخ این تمدن تحقیق کنند. از جمله این افراد، دکتر یوسف مجیدزاده بود که در دهه ۸۰ خورشیدی نظریهای مطرح کرد مبنی بر اینکه کنارصندل ممکن است همان تمدن گمشده اَرَتَ یا کهنترین تمدن شرق باشد. هرچند این نظریه هنوز به طور قطعی اثبات نشده است، ولی تحقیقات بیشتری در این زمینه در حال انجام است. یکی از مهمترین ویژگیهای این محوطه باستانی، کشف الواح و کتیبههایی است که خطی ناشناخته بر روی آنها حک شده است. باستانشناسان معتقدند که این کشف میتواند نشانگر پیشرفت علمی و فرهنگی ساکنان این منطقه باشد.
پس از توقفی ۱۶ ساله در کاوشها، از دیماه ۱۴۰۲، کاوشها در کنارصندل دوباره از سر گرفته شد. این بار دکتر سیدسجادی که پیش از این از سوی دکتر مجیدزاده به عنوان مناسبترین پژوهشگر برای این کاوشها معرفی شده بود، مسئولیت سرپرستی گروه تحقیقاتی را بر عهده دارد. در این فصل از کاوشها، هدف اصلی تیم تحقیقاتی، شناسایی ساختارهای معماری و بررسی چگونگی سازماندهی شهر باستانی کنارصندل است. دکتر سیدسجادی در این زمینه توضیح میدهد: «در این فصل از کاوشها قصد داریم تعدادی از ساختارهای معماری را پیدا کنیم. براساس موادی که در آن پیدا میشود میتوانیم بگوییم در کجای این محدوده، اداره و کارگاه و صنعت و خانه مردم بوده است. پس از یافتن این ساختارها، توزیع آن روی نقشهها وضعیت شهر را نشان میدهد.»
کاوشگران همچنین به دنبال "آرشیو شهر" هستند که از آن به عنوان یک گنج مهم یاد میشود. سیدسجادی در این باره میگوید: «خیلی دوست داریم آرشیو این شهر را پیدا کنیم. با پیدا کردن آرشیو، بسیاری از سؤالات پاسخ داده میشود.» این آرشیو میتواند اسناد و مدارک مهمی از گذشته این شهر را در اختیار پژوهشگران قرار دهد و به حل معماهای تاریخ این تمدن کمک کند.
یکی دیگر از کشفیات مهم در کنارصندل، الواح باستانی است که بر روی آنها علائمی شبیه به خط وجود دارد. باستانشناسان امیدوارند که با ادامه کاوشها و کشف کتیبهها یا الواح جدید، بتوانند این خط ناشناخته را رمزگشایی کنند. سیدسجادی در اینباره میگوید: «همه دعا کنیم بتوانیم یک کتیبه دوزبانه پیدا کنیم تا براساس آن، لوحهای دیگر را ترجمه کنیم.» این کتیبهها و الواح میتواند نقش مهمی در شناخت تاریخ تمدنهای باستانی ایفا کند و این موضوع یکی از اصلیترین دغدغههای پژوهشگران است.
در حال حاضر، گروههای مختلف کاوشگر در کنارصندل مشغول به کار هستند و هر روز از ساعت ۵:۳۰ صبح تا بعدازظهر به تحقیق و بررسی ادامه میدهند. در این فصل از کاوشها، پنج کارگاه فعال شده و تمرکز بیشتر بر کاوشهای مربوط به شهر پایین است که شامل مناطق مسکونی، صنعتی و به احتمال زیاد اداری بوده است. سیدسجادی نیز در حال بررسی جبهه جنوبی دیوار دژ شهر است که به نظر میرسد محل حکمرانی یا محلی مذهبی بوده باشد.
در کنار این تحقیقات علمی و کاوشها، همچنان برای باستانشناسان این نکته برجسته است که شهر کنارصندل به عنوان یکی از مهمترین محوطههای باستانشناسی ایران و جهان، همچنان دارای اسرار زیادی است که باید کشف شود. کاوشها و تحقیقات در کنارصندل جیرفت نه تنها تاریخ ایران را روشنتر میکند، بلکه میتواند به درک عمیقتری از تاریخ بشریت در مقیاس جهانی منجر شود.
تأکید دکتر یوسف مجیدزاده، باستانشناس برجسته در نامهای که در آستانه شروع فصل جدید کاوشها خطاب به رئیس پژوهشگاه میراثفرهنگی کشور نوشته است، نشاندهنده اهمیت کاوشها در کنارصندل است. او در این نامه یادآوری میکند که «همه شرقشناسان جهان این تفکر را که جیرفت و ایران براساس شواهد و مدارک باستانشناسی به دست آمده، یکی از خاستگاههای تمدن بشری در عصر مفرغ است تا حدود زیادی پذیرفتهاند.»
