آلودگی خطرناک در تهران؛ آیا جنگ ۱۲ روزه عامل پنهان آلودگی هواست؟

در روزهای اخیر، افزایش آلودگی هوای تهران و هشدارهای سازمان هواشناسی مبنی بر ناسالم شدن شرایط جوی، ذهن بسیاری از شهروندان را به سمت فرضیه‌ای خاص سوق داده است: آیا انفجارهای موشکی و پهپادی ناشی از جنگ ۱۲ روزه در منطقه، منشأ اصلی این آلودگی است؟ این سؤال از چهارم تیرماه، همزمان با صدور اولین هشدار رسمی درباره آلودگی هوا و توصیه به کاهش تردد غیرضروری در سطح شهر، شکل گرفت و در نیمه ماه و ایام تعطیلات که تهران خلوت‌تر بود، به‌دنبال اخطارهای جدید هواشناسی درباره افزایش خطرناک ذرات آلاینده، قوت بیشتری گرفت.

گزارش روزنامه اعتماد نشان می‌دهد که همزمانی برخی وقایع با این هشدارهای زیست‌محیطی، تردیدها را درباره احتمال وجود آلودگی‌های ماندگار ناشی از جنگ، افزایش داده است. از جمله این رویدادها، اختلال در سامانه شرکت کنترل کیفیت هوای تهران در روز چهارشنبه ۱۸ تیر بود؛ سامانه‌ای که زیر نظر شهرداری فعالیت کرده و به‌طور روزانه وضعیت آلاینده‌ها را ثبت و اعلام می‌کند.

در همین روز، نه تنها این سامانه دچار اختلال شد، بلکه سامانه پایش کیفی هوای کشور نیز شاخص‌های آلاینده‌های تهران را حذف کرد. بررسی‌ها حاکی است که در ساعات مختلف این روز، گزارش‌هایی با تناقض شدید منتشر شده؛ در برخی بازه‌ها کیفیت هوا به شکل غیرواقعی «پاک» با شاخص صفر اعلام شده و در برخی دیگر، عدد شاخص بین ۸۰ تا ۱۲۳ به‌دلیل وجود ذرات معلق کمتر از ۱۰ میکرون ثبت شده است. از طرف دیگر، بخش‌هایی همچون آرشیو روزانه آلاینده‌ها و گزارش‌های کیفیت هوا نیز از دسترس خارج شده بودند.

نکته جالب توجه این است که سامانه بین‌المللی aqicn.org، که یکی از منابع معتبر جهانی برای پایش لحظه‌ای کیفیت هوای شهرها محسوب می‌شود، در همان روز چهارشنبه ۱۸ تیرماه، اطلاعاتی متفاوت و هشدارآمیز ارائه داد. بر اساس داده‌های این سامانه در ساعت ۵ بعدازظهر، کیفیت هوای تهران در ۵ ایستگاه مختلف به مرحله «ناسالم برای همه گروه‌ها» رسیده بود.

در این گزارش، ایستگاه سلامت در منطقه ۱۷ با شاخص ۱۷۸ به‌عنوان آلوده‌ترین نقطه تهران معرفی شده و پس از آن شهرک چشمه در منطقه ۲۲ با شاخص ۱۶۳، ایستگاه دانشگاه صنعتی شریف در منطقه ۲ با شاخص ۱۶۱، دانشگاه تهران در منطقه ۶ با شاخص ۱۵۴ و شهرداری منطقه ۲۲ با شاخص ۱۵۰ در رده‌های بعدی قرار داشتند. در تمامی این ایستگاه‌ها، ذرات معلق با قطر کمتر از ۲.۵ و ۱۰ میکرون، دی‌اکسید نیتروژن، دی‌اکسید گوگرد و ازن به‌عنوان آلاینده‌های غالب شناسایی شده‌اند.

اما آیا منشأ این آلودگی‌ها واقعاً جنگ ۱۲ روزه و انفجارهای ناشی از آن بوده‌اند؟ پاسخ کارشناسی به این پرسش، جنبه‌های فنی متفاوتی را دربرمی‌گیرد. یک کارشناس در این زمینه می‌گوید:
«آلودگی هوای تهران در این ایام، به دلیل ذرات معلق و گرد و غبار است و هیچ ربطی به انفجار موشک‌ها در جنگ ۱۲روزه و حملات اسراییل ندارد، در بندر رجایی، مواد هیدروکربنی حاوی مولکول‌های گوگرد و نیتروژن منفجر شد و سوخت که همین مولکول‌ها، ذرات معلق ایجاد می‌کند. البته ماندگاری مخاطرات محیط‌زیستی انفجارها، به ابعاد محل انفجار و نوع ماده منفجر شده بستگی دارد.»

با وجود این توضیح، هم‌زمانی اختلال در سامانه‌های داخلی، سکوت نهادهای مسئول، و تضاد داده‌ها در منابع ملی و بین‌المللی، باعث شده که بخش قابل توجهی از شهروندان و رسانه‌ها همچنان به دنبال پاسخ شفاف‌تری برای این بحران زیست‌محیطی باشند.

گزارش‌های روزهای آینده و بازگشت شفافیت به اطلاعات سامانه‌های پایش، می‌تواند مسیر پاسخ به این سؤال پرچالش را روشن‌تر کند: آیا جنگ ۱۲ روزه، آلودگی پایتخت را شعله‌ور کرده یا همه چیز به گرد و غبار و سامانه‌های مختل‌شده بازمی‌گردد؟