خطر زلزله ۷.۲ ریشتری در تهران شدت گرفت
تهران هر روز می‌لرزد، اما بیشتر مردم هیچ‌چیزی حس نمی‌کنند. این لرزش‌های خاموش هشداری جدی درباره فعال بودن گسل‌های اطراف پایتخت است.
رئیس سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران اعلام کرد: «تهران روزانه شاهد ریزلرزه‌هایی با بزرگی پایین است که اغلب توسط مردم احساس نمی‌شود. این ریزلرزه‌ها معمولاً کمتر از ۲ ریشتر هستند و تأثیری بر سازه‌ها ندارند، اما ثبت آن‌ها در پایش فعالیت‌های لرزه‌ای اهمیت زیادی دارد. این لرزه‌ها نشان می‌دهند که گسل‌ها فعال هستند و امکان وقوع زلزله‌های بزرگ‌تر در آینده وجود دارد.»
تهران در میان حلقه‌ای از گسل‌های فعال قرار گرفته و همین موقعیت جغرافیایی آن را به یکی از لرزه‌خیزترین کلان‌شهرهای جهان تبدیل کرده است. به گفته علی نصیری، رئیس سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران، دو گسل اصلی شمال تهران و ری ظرفیت ایجاد زلزله‌هایی با بزرگی ۷.۲ و ۶.۷ ریشتر را دارند؛ رخدادی که می‌تواند تهدیدی جدی برای میلیون‌ها نفر در پایتخت باشد.
شبکه پیچیده گسل‌ها در پایتخت
دشت تهران مملو از گسل‌های بزرگ و کوچک است. گسل شمال تهران از اطراف پردیس آغاز شده، از سوهانک عبور می‌کند و تا منطقه ۲۲ امتداد دارد. در جنوب نیز گسل‌های دوقلوی ری فعال هستند. افزون بر این دو گسل اصلی، شکست‌های کوچک‌تری مانند نیاوران، داوودیه، فرحزاد، چیتگر، ونک‌پارک و طرشت نیز وجود دارد که هرکدام توان لرزه‌ای خاص خود را دارند.
بزرگی زلزله؛ تفاوتی هزار برابری
آنچه مردم به‌عنوان «ریشتر» می‌شناسند در واقع بزرگی زلزله است. هر یک واحد افزایش در این مقیاس، میزان انرژی آزادشده را حدود ۳۱ برابر بیشتر می‌کند. به بیان ساده، زلزله‌ای با بزرگی ۷ ریشتر هزار برابر قوی‌تر از زلزله‌ای با بزرگی ۵ ریشتر خواهد بود. این تفاوت نشان می‌دهد حتی یک درجه افزایش، می‌تواند پیامدهای فاجعه‌باری به همراه داشته باشد.
لرزش‌های خاموش و ثبت آن‌ها با فناوری نوین
در سال‌های اخیر، دستگاه‌های لرزه‌نگار عمقی در نقاط مختلف تهران نصب شده است. این دستگاه‌ها که در عمق ۵۰ تا ۱۰۰ متری کار می‌کنند، تاکنون بیش از ۲۰۰ لرزش را ثبت کرده‌اند که در گذشته به اشتباه ناشی از ترافیک شهری تصور می‌شد. یکی از این لرزه‌نگارها در بوستان نهج‌البلاغه فعال است و داده‌های ارزشمندی در اختیار کارشناسان قرار می‌دهد.
تهدیدی فراتر از مرزهای شهر
گسل‌های اطراف تهران مانند مشا–فشم، ایوانکی، پارچین و ملارد نیز خطر جدی محسوب می‌شوند. به‌ویژه گسل مشا که در گذشته سابقه زلزله‌های شدید داشته و باید به‌طور ویژه پایش شود. پس از زلزله ۳.۴ ریشتری فشم، برخی شایعات علت آن را انفجار عنوان کردند، اما نصیری تأکید کرد: «زلزله‌ها دارای دو موج اولیه و ثانویه هستند، در حالی که انفجارها تنها یک موج ایجاد می‌کنند. سامانه‌های لرزه‌نگاری پیشرفته تفاوت این دو را به‌وضوح تشخیص می‌دهند.»
سامانه هشدار سریع؛ چند ثانیه نجات‌بخش
ایران در حال توسعه سامانه هشدار سریع زلزله است؛ سیستمی که با تشخیص موج اولیه می‌تواند چند ثانیه پیش از رسیدن موج اصلی، هشدار دهد. این فناوری در کشورهایی مانند ژاپن، آمریکا و تایوان استفاده می‌شود و تاکنون جان هزاران نفر را نجات داده است.
تهران؛ شهری آسیب‌پذیر در برابر زلزله
گزارش‌ها نشان می‌دهد بیش از ۳۰ درصد ساختمان‌های پایتخت در برابر زلزله‌های بالای ۶ ریشتر مقاومتی ندارند. این واقعیت ضرورت بازنگری جدی در اصول ساخت‌وساز و مقاوم‌سازی بناها را آشکار می‌کند. مؤسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران، سازمان نقشه‌برداری کشور و مرکز تحقیقات زمین‌شناسی از جمله نهادهایی هستند که می‌توانند در پایش گسل‌ها و طراحی نقشه‌های دقیق خطرپذیری نقش کلیدی ایفا کنند.
تجربه‌های گذشته، هشداری برای آینده
زلزله‌های ویرانگر بوئین‌زهرا، طبس، رودبار و بم ثابت کرده‌اند که نادیده گرفتن هشدارهای علمی، پیامدی جز فاجعه ندارد. تهران تاکنون از زلزله بزرگ در امان مانده، اما این «فرصت» به معنای ایمنی نیست، بلکه هشداری برای آمادگی جدی است.
جمع‌بندی
تهران شهری است که هر روز می‌لرزد، اما مردم متوجه آن نمی‌شوند. این لرزه‌های خاموش نشانه فعالیت دائمی گسل‌ها است. با توجه به تراکم بالای جمعیت، ساخت‌وسازهای آسیب‌پذیر و موقعیت جغرافیایی پرخطر، پایتخت نیازمند برنامه‌ای جامع در مدیریت بحران، فرهنگ‌سازی، آموزش عمومی و مقاوم‌سازی شهری است تا از یک فاجعه احتمالی پیشگیری شود.
