آیا دماوند در آستانه فوران است؟
هر تابستان با گرم‌تر شدن هوا و ذوب برف‌ها در دامنه‌های دماوند، ابرها و بخارهای غلیظ اطراف قله بار دیگر توجه علاقه‌مندان و کارشناسان را به خود جلب می‌کنند.
آتشفشان دماوند، بلندترین قله ایران و یکی از شاخص‌ترین آتشفشان‌های چینه‌ای کشور، در ماه‌های گرم سال به ویژه مرداد و شهریور با پدیده‌هایی مثل ابرهای غلیظ، جریان‌های گل‌آلود موسوم به لاهار و انتشار بخار و گازهای گوگردی، همواره مرکز توجه قرار گرفته است. پرسش اصلی این است که آیا این فعالیت‌ها نشانه‌ای از بیداری دماوند است یا تنها جلوه‌ای از فعالیت طبیعی و پویای آن؟
به گزارش خبرآنلاین، مهدی زارع، زمین‌شناس و استاد پژوهشکده بین‌المللی زلزله‌شناسی، در گفت‌وگو با خبرنگاران، جزئیات دقیق وضعیت دماوند و تحلیل این پدیده‌ها را تشریح کرد.
افزایش بخار و جریان‌های گل‌آلود در تابستان
زارع توضیح می‌دهد: «در ماه‌های مرداد و شهریور، ابرها و بخار اطراف دماوند به همراه جریان گل‌آلود -لاهار- بیشتر مشاهده می‌شود. امسال نیز تابستان ۱۴۰۴ چنین شرایطی دیده شده است. دماوند به طور مداوم مه تولید نمی‌کند؛ دودخانه‌های آن گازهای گوگردی آزاد می‌کنند که می‌تواند ظاهر مه‌آلود پیدا کند. این گازها، گاهی با بوی تخم مرغ گندیده همراه هستند و بادهای غالب به ویژه از سمت غرب، آن‌ها را در اطراف قله پراکنده می‌کنند.»
لاهار؛ جریان مخرب گل‌آلود
لاهار، جریانی از آب و بقایای آتشفشانی شامل خاکستر و سنگ است که با سرعت از دامنه‌های آتشفشان حرکت می‌کند. این پدیده می‌تواند ناشی از ذوب برف و یخ، بارش‌های شدید یا زمین‌لغزش‌ها باشد. در تابستان، ذوب شدن برف‌ها آب لازم برای شکل‌گیری لاهار را فراهم می‌کند. این جریان‌ها قادرند مسافت‌های طولانی را طی کرده و هر چیزی را در مسیر خود دفن کنند، بنابراین یکی از خطرناک‌ترین تهدیدهای مرتبط با آتشفشان‌ها به شمار می‌آیند.
منطقه «دره گزنک» یکی از مسیرهای شناخته‌شده لاهار است که معمولاً در شهریور ماه شاهد عبور جریان‌های گل‌آلود از دامنه دماوند است. جریان لاهار در این مسیر می‌تواند شامل مواد سنگی با قطر بیش از یک متر باشد. در تابستان ۱۳۹۷، جریان مخرب لاهار در این مسیر باعث آسیب به روستای گزانه و باغات منطقه شد و حتی جاده هراز را تحت تأثیر قرار داد.
وضعیت آتشفشانی دماوند و احتمال فوران
زارع تأکید می‌کند: «دماوند یک آتشفشان چینه‌ای است و در حال حاضر خواب محسوب می‌شود، نه خاموش. خواب بودن به معنای توقف کامل فعالیت‌ها نیست و امکان فوران مجدد در آینده وجود دارد. خروج بخار، دود و رخداد زلزله‌های کوچک، فعالیت طبیعی آتشفشان‌های خواب محسوب می‌شوند. آنچه از دهانه قله دیده می‌شود، عمدتاً بخار آب و گازهای آتشفشانی شامل H₂O، CO₂ و گازهای گوگردی H₂S و SO₂ است که از شکاف‌ها و دهانه‌های فرعی متصاعد می‌شوند.»
لرزه‌های خفیف و منشأ آن‌ها
زارع درباره لرزه‌های اطراف دماوند می‌گوید: «بیشتر این لرزه‌ها ناشی از جابه‌جایی گسل‌های منطقه البرز هستند و اغلب ضعیف هستند و توسط مردم حس نمی‌شوند، اما در دستگاه‌های لرزه‌نگاری ثبت می‌شوند. بخشی از این لرزه‌ها می‌تواند از حرکت ماگما یا گازها در داخل پوسته کوه ناشی شود.»
محفظه ماگمایی و ظرفیت انرژی زمین‌گرمایی
تحقیقات لرزه‌نگاری، گرانش و مغناطیسی نشان می‌دهد که محفظه ماگما در زیر دماوند بین ۲ تا ۵ کیلومتر عمق دارد و هسته مذاب آن در ۳ تا ۴.۵ کیلومتری قرار گرفته است. این محفظه با پهنای حدود ۱۰ کیلومتر از سطح زمین بسیار نزدیک است و از دیدگاه انرژی زمین‌گرمایی، محلی ایده‌آل برای تولید انرژی پاک و تجدیدپذیر محسوب می‌شود. ژرفای پوسته زیر دماوند حدود ۴۶ تا ۴۸ کیلومتر و تغییرات آن، مرز میان پوسته و گوشته بالایی را نشان می‌دهد.
لزوم پایش مستمر
زارع تأکید می‌کند: «هرچند دماوند در حال حاضر فوران ندارد، اما وجود دودخانه‌ها، چشمه‌های آب گرم و انتشار گازها نشان‌دهنده وجود ماگما و فعالیت زمین‌گرمایی در ژرفای کوه است. پایش مداوم این آتشفشان ضروری است و علائم کنونی، نه نشانه فوران قریب‌الوقوع، بلکه ادامه حیات طبیعی آن هستند.»
