قانون تقسیم ارث؛ ۶ واقعیت عجیب که احتمالا نمی‌دانستید

فرارو- تقسیم ارث، موضوعی است که به ظاهر روشن است اما نکات ریز و ظریفی دارد که بسیاری از وارثان از آن بی‌اطلاع‌اند. برخی از این نکات آن‌قدر غیرمنتظره هستند که می‌توانند منجر به اختلاف و دعوای خانوادگی شوند. در ادامه، نگاهی دقیق به قانون تقسیم ارث و ۶ نکته جالب آن می‌اندازیم.

قواعد کلی تقسیم ارث

ارث در حقوق ایران بر دو اصل «نسب» و «سبب» استوار است. ماده ۸۶۱ قانون مدنی، این دو ارتباط را تعریف کرده است. ارتباط نسبی، شامل افرادی می‌شود که از طریق خون به هم مرتبط هستند، مانند پدر، مادر و فرزندان. ارتباط سببی، به افراد از طریق ازدواج مربوط می‌شود، مثل همسر و والدین همسر.

طبقات و درجات وراث

بر اساس مواد ۸۶۲ و ۸۶۳ قانون مدنی، وراث نسبی در سه طبقه جای می‌گیرند:

• طبقه اول: پدر، مادر، فرزندان و نوه‌ها

• طبقه دوم: اجداد، خواهر، برادر و اولاد آنان

• طبقه سوم: عمو، عمه، دایی، خاله و فرزندانشان

نکته مهم این است که تا وقتی یک نفر از طبقه بالاتر زنده باشد، افراد طبقه پایین‌تر هیچ سهمی نمی‌برند.

سهم همسر

طبق ماده ۹۱۳، اگر متوفی فرزندی نداشته باشد، شوهر نصف و زن یک‌چهارم اموال را به ارث می‌برد. اما در صورت وجود فرزند یا نوه، سهم شوهر به یک‌چهارم و سهم زن به یک‌هشتم کاهش می‌یابد. اگر زن تنها وارث همسرش باشد، یک‌چهارم به عنوان «فرض» و سه چهارم باقی‌مانده به عنوان «رد» دریافت می‌کند.

سهم والدین

مطابق ماده ۹۰۶، در صورت نبود فرزند و زنده بودن هر دو والد، مادر یک‌سوم و پدر دو‌سوم ترکه را دریافت می‌کند. اگر مادر «حاجب» باشد، سهم او به یک‌ششم کاهش می‌یابد و باقی ترکه به پدر می‌رسد. در صورتی که تنها یکی از والدین زنده باشد و وارث دیگری در طبقه اول وجود نداشته باشد، کل ترکه به آن فرد تعلق می‌گیرد.

سهم فرزندان و نوه‌ها

ماده ۹۰۷ قانون مدنی، سهم فرزندان را بر اساس تعداد و جنسیت مشخص می‌کند. اگر تنها یک فرزند باشد، کل ارث به او می‌رسد. در صورت وجود چند فرزند از یک جنس، ارث میان آن‌ها مساوی تقسیم می‌شود و اگر ترکیبی از پسر و دختر باشد، سهم پسر دو برابر دختر است. نوه‌ها طبق اصل «قائم‌مقامی» جایگزین والد فوت‌شده خود می‌شوند، اما در صورت زنده بودن والد، نوه سهمی ندارد.

۶ نکته مهم درباره تقسیم ارث

1. سهم زنان معمولاً نصف مردان است، مگر در شرایط خاصی که تنها وارثان از طرف مادر باشند؛ در این حالت، ارث به صورت مساوی تقسیم می‌شود.

2. زنان از عین اموال غیرمنقول ارث نمی‌برند، بلکه از ارزش ریالی آن بهره‌مند می‌شوند. در صورتی که سایر وراث از پرداخت قیمت امتناع کنند، زن می‌تواند سهم خود را از عین ملک دریافت کند.

3. نوه‌ها گاهی ارث می‌برند و گاهی نه؛ وجود والدین در قید حیات مانع از دریافت ارث نوه می‌شود.

4. پدر و مادر همیشه سهم دارند، حتی اگر نوه‌ها موجود باشند، سهم والدین محفوظ است.

5. تفاوت سهم فرض و قرابت: وراثی مانند همسر یا والدین سهم ثابتی دارند، اما سایر وراث بر اساس نزدیکی نسبی سهم می‌برند.

6. عقد موقت مشمول ارث نمی‌شود: تنها زوجین دارای عقد دائم از یکدیگر ارث می‌برند و در صورت داشتن چند همسر دائم، سهم همسران به طور مساوی تقسیم می‌شود.