هشدار جدی: تهران در آستانه بحران بی‌آبی کامل/ چه مناطق و چه کسانی در خطر هستند؟

داریوش مختاری، کارشناس مدیریت منابع آب، در تحلیل جامعی از وضعیت بحرانی آب تهران تأکید کرده که برداشت عمومی از "تخلیه تهران" دقیق نیست. به گفته وی، این واژه فقط به معنای تخلیه موقت و موضعی در شرایط اضطراری است، اما ادامه بارگذاری‌ها و توسعه بی‌ضابطه می‌تواند تأمین آب برای بخش بزرگی از جمعیت پایتخت را در آینده ناممکن کند.

تحلیل دقیق مفهوم "تخلیه تهران"

مختاری با بیان اینکه هر چه بیشتر به متن بحران می‌رسیم، باید بزرگ‌نمایی و دقت ذره‌بین واکاوی کم‌آبی تهران بیشتر شود، اظهار داشت: "مفهوم عملیاتی دقیق گزاره تخلیه تهران، نه به معنای تخلیه کامل ساکنان آن و نه به معنای تخلیه همیشگی این شهر است. هرچند دامنه کابوس کم‌آبی و بی‌آبی برای یک پهنه متراکم جمعیتی تهران چنان است که خطای ذهنی در تحلیل و اذهان پدید می‌آید که به محض اینکه واژه تخلیه بیان می‌شود یک کابوس فراگیر پدید می‌آورد."

این کارشناس افزود: "چون تخلیه، حتماً موقت بوده و در صورت لزوم شامل بخشی از مناطق شهر می‌شود، پرسشی که پاسخ آن باید با دقت داده شود، این است که کدام منطقه یا مناطق و چه هنگام باید تخلیه شوند. این پاسخ نیازمند دامنه‌ای از داده‌های دقیق منابع و مصارف آب شهری است."

کابوس قطعی چند ساعته آب!

مختاری با اشاره به حساسیت موضوع آب برای شهروندان گفت: "دغدغه کم‌آبی و اینکه فقط برای چند ساعت شیر آب منازل، قطع باشد یک کابوس اجتماعی است. به همین سبب و با درک اذهان و نگرانی شهروندان حتماً لازم است اطلاع‌رسانی شفاف و دقیق انجام گیرد."

وی تأکید کرد: "مغز مسئله این است که کشف توازن و تعادل عرضه و تقاضای منابع آب، تعیین‌کننده میزان کمبود آب در مواقع بحرانی پیش رو است؛ وگرنه تهران همچنان از پنج سد تغذیه می‌شود و دیر یا زود این سدها به طور نسبی پر آب می‌شوند. ولی نقطه اصلی خطر حتی در رخدادهای کوتاه‌مدت کنونی نیست که هر چه هست در نبود بارش‌های پاییزی یا اوایل زمستان و در صورت لزوم با تخلیه موقت بخشی از جمعیت درمان می‌شود."

هشدار جدی برای آینده نزدیک

به گفته این کارشناس، آستانه خطر جایی است که از همه ظرفیت‌ها برای بهینه‌سازی شبکه استفاده شده باشد و حتی انتقال آب‌های ممکن و پرهزینه نیز انجام گرفته باشد و تا آن هنگام همچنان بارگذاری افزایش یافته باشد. در همان حال، منابع آب زیرزمینی که بخش قابل توجهی از این آب را تأمین می‌کنند، با تخلیه ناگهانی و پایان‌پذیری دائمی همراه شوند و آنگاه کابوس دائمی فرا می‌رسد.

مختاری هشدار داد: "در آن هنگام و در میان‌مدت (پنج ساله) یا بلندمدت (۱۰ ساله)، توازن جمعیت و سکونتگاه‌ها و انشعاب آب و حجم آب قابل تأمین چنان از بین رفته است که آبرسانی به دست کم ۳۰ یا حتی ۵۰ درصد جمعیت تهران کاملاً غیرممکن خواهد شد. یکایک اجزای این واکاوی و پیش‌بینی، نیازمند دسترسی به داده‌های دقیق و پایش پیاپی منابع و مصارف آب شهری تهران است."

شهرهای دیگر نیز در خطر هستند

این کارشناس مدیریت منابع آب به سایر شهرهای در معرض خطر نیز اشاره کرد: "تمرکز بر کم‌آبی تهران به معنای فراموشی کم‌آبی کرج، مشهد و اصفهان نیست. کرج به واسطه همسایگی تهران و منابع آب مشترک سد کرج و مشهد به سبب الگوبرداری خطرناک از توسعه شهرنشینی تهران و اصفهان نیز سکاندار کم‌آبی کشور به سبب بارگذاری‌های صنایع بزرگ آب‌بر و توسعه خطرناک آن است."

راهکار اساسی چیست؟

مختاری راهکار بنیادی را کاهش بارگذاری‌ها دانست و گفت: "حل بنیادین و وزن‌دار مسئله، کاهش بارگذاری‌هاست. این کاهش شامل توقف کامل تراکم‌فروشی در شهر تهران دست‌کم برای چهار دهه آینده، توقف هرگونه شهرک‌سازی در حومه تهران، قطع انشعاب دومی‌ها دست‌کم برای دو دهه، قطع کامل آب استخرهای بزرگ خانگی و همراه با اجرای راهکارهای دیگر مدیریت مصرف آب شهری است."

مشکل داده‌های آماری

این کارشناس به چالش داده‌های آماری نیز اشاره کرد: "تقاضاهای آب ساختمانی و هدررفت شبکه، آب به حساب نیامده و برداشت مشترک از مخازن سدهای کرج، طالقان و ماملو و همینطور گاهی پیش‌بینی حجم آبدهی چاه‌های آب، به شدت دسترسی به داده‌های روزانه یا حتی هفتگی از حجم آب قابل تأمین پایدار را برای شرکت آب و فاضلاب دشوار می‌کند."

وی افزود: "برای نمونه ۳۶ هزار مشترک غیرمجاز در تهران عدد بالایی است. برخورد با متخلفان، فرایندی حقوقی و قضایی است و شامل زمان می‌شود و لازم است با هرگونه حل و فصل حقوقی و عملیاتی مشترکان غیرمجاز، داده‌های آن به شبکه پایش آماری افزوده شود."

امید به سرشماری ۱۴۰۵

مختاری به سرشماری آینده اشاره کرد: "با توجه به اینکه سرشماری ۱۴۰۵، ژئودیتا خواهد بود، داده‌های آن به حدی مهم است که می‌توان همراه با داده‌های تأمین مصارف آب شرکت آب منطقه‌ای و شرکت آب و فاضلاب تهران، پایش جمعیتی و سکونتگاه‌ها و پیوند آن با پایداری منابع آب را انجام داد."

این گزارش هشداردهنده نشان می‌دهد که بحران آب تهران بسیار جدی‌تر از آن چیزی است که تصور می‌شود و نیازمند اقدام فوری و تصمیم‌گیری‌های اساسی است. یک بحران خاموش که می‌تواند آینده پایتخت را به خطر بیندازد!