آلودگی هوا جان می‌گیرد؛ چگونه در مقابل مسمومیت ناشی از هوای آلوده خود را محافظت کنیم؟

فرارو – سال گذشته در ایران بیش از ۵۹ هزار نفر جان خود را به دلیل آلودگی هوا از دست داده‌اند و با ورود به فصل سرما، بحران آلودگی مجدداً شدت گرفته است. شهرهایی مانند اهواز، تهران، اصفهان، مشهد و اراک همچنان آلوده‌ترین مناطق کشور محسوب می‌شوند و افزایش شاخص کیفیت هوا به محدوده نارنجی می‌تواند نخستین علائم مسمومیت را در برخی افراد ایجاد کند.

دادستان تهران با اشاره به آمارها اعلام کرده است: «برخی دستگاه‌ها در کاهش آلودگی هوا سهل‌انگاری کرده‌اند و در صورت کم‌کاری مدیران، با آن‌ها برخورد قانونی خواهد شد.» با این حال، کاهش آلودگی نیازمند اقدامات اساسی و بلندمدت است و تا آن زمان، شهروندان باید برای حفظ سلامتی خود، رعایت نکات ایمنی را جدی بگیرند. آلودگی هوا نه تنها در بلندمدت بیماری‌های قلبی، ریوی و حتی مرگ را در پی دارد، بلکه در لحظه می‌تواند علائم مسمومیت ایجاد کند. بنابراین این پرسش مطرح می‌شود که چه کسانی بیشترین خطر را دارند، علائم مسمومیت چیست و در مواجهه با آن چه اقداماتی باید انجام داد؟

چه افرادی در معرض خطر هستند؟

شاخص آلودگی هوا که روزانه اعلام می‌شود، در شش محدوده دسته‌بندی می‌شود:

• ۰-۵۰ (خوب، سبز)

• ۵۱-۱۰۰ (قابل قبول، زرد)

• ۱۰۱-۱۵۰ (ناسالم برای گروه‌های حساس، نارنجی)

• ۱۵۱-۲۰۰ (ناسالم برای همه، نارنجی تیره)

• ۲۰۱-۳۰۰ (بسیار ناسالم، بنفش)

• ۳۰۱-۵۰۰ (خطرناک، قرمز)

کلان‌شهرهایی مانند تهران، مشهد، اصفهان و اهواز اغلب روزهای پاییز را در محدوده نارنجی سپری کرده‌اند و برخی مناطق، شاخص‌هایی بسیار ناسالم یا خطرناک داشته‌اند؛ برای نمونه باقرشهر در نخستین روز آذر ۱۴۰۴ با شاخص ۲۰۹ در وضعیت بنفش قرار گرفت. بنابراین ضروری است که شهروندان وضعیت دقیق ایستگاه محل زندگی خود را پیگیری کنند، زیرا شاخص میانگین شهر لزوماً وضعیت محله را نشان نمی‌دهد.

با ورود هوا به محدوده نارنجی، هشدارها برای گروه‌های حساس شامل کودکان، سالمندان، زنان باردار، بیماران قلبی و ریوی، افراد دیابتی، چاق، مبتلایان به سرطان و کسانی با سیستم ایمنی ضعیف آغاز می‌شود. همچنین افراد شاغل در فضای باز و ورزشکاران در معرض بیشترین میزان آلاینده‌ها قرار دارند. فیفا توصیه کرده است ورزش حرفه‌ای تا شاخص ۱۸۰ قابل انجام است و پس از آن، باید وقفه‌های منظم برای نوشیدنی در نظر گرفته شود و آمبولانس در محل حضور داشته باشد.

به همین دلیل، در تهران از شنبه ۱ آذر تا چهارشنبه ۵ آذر فعالیت تمام مهدکودک‌ها و پیش‌دبستانی‌ها ـ به جز در فیروزکوه ـ تعطیل شد تا از سلامت کودکان در برابر هوای آلوده محافظت شود.

علائم مسمومیت ناشی از آلودگی هوا

فاطمه عابدینی، فوق تخصص ریه، علائم مسمومیت ناشی از آلودگی هوا را اینگونه معرفی کرد: «گیجی، خستگی، سردرد، سوزش چشم، بینی و حلق، بی‌حوصلگی.» وی هشدار داد که در صورت تجربه تنگی نفس شدید، گیجی یا خستگی زیاد، بهتر است هر چه سریع‌تر به نزدیک‌ترین مرکز درمانی یا اورژانس مراجعه شود.

پیشگیری از مسمومیت آلودگی هوا

افراد در معرض خطر باید از حضور در فضای باز خودداری کنند و هنگام حضور در خانه نیز از باز کردن پنجره‌ها پرهیز کنند. استفاده از دستگاه تهویه هوا با فیلتر می‌تواند از ورود ۷۰ تا ۸۰ درصد آلاینده‌ها جلوگیری کند.

کاظم ندافی، رئیس اسبق مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت، توصیه می‌کند: «مصرف سبزیجات تازه، فلفل دلمه‌ای، مرکبات و گوجه‌فرنگی سرشار از آنتی‌اکسیدان هستند و می‌توانند اثرات مضر آلودگی هوا بر بدن را کاهش دهند.»

ویتامین C با خاصیت آنتی‌اکسیدانی، در سراسر بدن و به‌ویژه ریه‌ها سلول‌ها را در برابر آسیب محافظت می‌کند. ویتامین E نیز اولین خط دفاعی بدن در برابر آسیب بافت‌هاست و منابع آن شامل روغن‌های گیاهی، آجیل، برخی ماهی‌ها و ادویه‌ها مانند پاپریکا و فلفل قرمز است.

ترکیبات دیگر مانند بتاکاروتن و چربی‌های امگا-۳ نیز در روزهای آلوده مفید هستند. بتاکاروتن در سبزیجات برگ‌دار، هویج و برگ تربچه موجود است و در بدن به ویتامین A تبدیل می‌شود. چربی‌های امگا-۳ در آجیل‌ها، دانه‌های چیا و کتان و سبزیجات برگ سبز یافت می‌شوند و از قلب در برابر اثرات مضر آلودگی محافظت می‌کنند. زردچوبه نیز می‌تواند با اثر ضدالتهابی و خلط‌آور، ریه‌ها را محافظت کند.

اگر مسموم شدیم چه کنیم؟

حتی با پیشگیری، برخی افراد ممکن است با علائم مسمومیت مواجه شوند. در این شرایط، بهتر است سریعا به محیطی پاک و بسته با تهویه مناسب بروید، استراحت کنید، چند نفس عمیق بکشید و آب کافی بنوشید تا بدن هیدراته شود و سموم دفع شوند.