هشدار تازه درباره انفجار مصرف آنتیبیوتیک در ایران
در حالی که بسیاری از کشورها با سختگیری در تجویز آنتیبیوتیک تلاش میکنند سرعت رشد مقاومت میکروبی را کنترل کنند، آمارهای رسمی در ایران تصویر نگرانکنندهای را نشان میدهد.
انتشار یک آمار تازه در حوزه سلامت، بار دیگر بحث مصرف بیرویه آنتیبیوتیکها در ایران را به صدر توجهها بازگردانده است. «قباد مرادی»، رئیس مرکز مدیریت بیماریهای واگیردار، در نشست مربوط به هفته جهانی آگاهی از مقاومت میکروبی اعلام کرده است که میانگین جهانی مصرف آنتیبیوتیکها ۲۰.۳ واحد است، در حالی که این رقم در ایران به ۶۵.۵ میرسد؛ رقمی که نشان میدهد میزان استفاده از این گروه دارویی در کشور ۳.۲ برابر بالاتر از میانگین جهانی است.
پیشتر نیز گزارشهایی منتشر شده بود که ایران را در رتبه نخست مصرف جهانی آنتیبیوتیک قرار میداد. بر اساس نتایج مطالعات مختلف، حدود نیمی از تجویزهای آنتیبیوتیک در ایران پشتوانه علمی نداشته و ضرورتی برای آن وجود ندارد. در سالهای گذشته بارها متخصصان و فعالان حوزه سلامت نسبت به این روند هشدار دادهاند و استفاده گسترده و غیرمنطقی این داروها را مسئلهای آسیبزا توصیف کردهاند.
با وجود این هشدارها، افزایش بیوقفه مصرف آنتیبیوتیکها همچنان ادامه دارد و به نظر میرسد هر سال ابعاد گستردهتری پیدا میکند. نکته قابل توجه اینجاست که افکار عمومی نیز کمتر به این بحران توجه نشان میدهد، در حالی که پیامدهای آن میتواند سلامت جمعیت را به طور جدی تحت تأثیر قرار دهد. در بررسی این وضعیت، سه نتیجه منفی مهم باید مورد تاکید قرار گیرد.
نخستین پیامد به موضوع مقاومت دارویی بازمیگردد. مصرف بیش از حد آنتیبیوتیکها باعث میشود باکتریها بهتدریج در برابر این داروها مقاوم شوند؛ موضوعی که درمان بیماریهای سادهای همچون عفونتهای گلو یا زخمهای پوستی را در سالهای آینده دشوار یا حتی غیرممکن میکند. این همان خطری است که نهادهای بینالمللی مثل سازمان جهانی بهداشت نیز بارها درباره آن هشدار دادهاند، اما در ایران به دلیل مصرف بسیار بالاتر این داروها، ابعاد مسئله جدیتر است و نادیده گرفتن آن میتواند آسیب گستردهای به سلامت عمومی وارد کند.
دومین پیامد به ساختار تولید دارو در کشور مربوط میشود. استفاده گسترده و گاه غیرضروری از آنتیبیوتیکها سبب میشود شرکتهای دارویی بخش قابل توجهی از زمان و سرمایه خود را صرف تولید همین گروه از داروها کنند. این در حالی است که نیاز دارویی یک کشور تنها به آنتیبیوتیک محدود نمیشود و این عدم توازن، وابستگی بیشتر به واردات را به همراه خواهد داشت. افزایش نیاز به واردات دارو نیز علاوه بر تضعیف امنیت درمانی، منابع ارزی را تحت فشار قرار میدهد؛ منابعی که در شرایط فعلی محدودتر از همیشه است. این در حالی است که با مدیریت درست مصرف، میتوان از هدررفت این هزینهها جلوگیری کرد.
سومین پیامد به نتایج بالینی و جسمی مرتبط است. گزارشهای سلامت در کشورهای مختلف نشان میدهند مصرف بیرویه آنتیبیوتیک نهتنها کمکی به درمان بیماریها نمیکند، بلکه احتمال بروز مشکلات دیگری را نیز افزایش میدهد. مواردی مانند تشدید برخی عفونتها، بروز حساسیتهای دارویی، افزایش مدت بستری در بیمارستان، تعداد بیشتر مراجعات به پزشک و افزایش هزینههای درمان از جمله این پیامدهاست. در صورت گسترش مقاومت دارویی، نیاز به داروهای جدیدتر، گرانتر و عمدتاً وارداتی بیشتر خواهد شد و هزینههای درمان به شکل تصاعدی بالا میرود. چنین شرایطی میتواند دوره بیماری را طولانیتر و بهرهوری نیروی کار را کاهش دهد.
گزارشهای بینالمللی تأکید میکنند که حداقل یکسوم تجویز آنتیبیوتیکها ضروری نیست. اما گویی این هشدارها جدی گرفته نمیشوند. اگر روند فعلی ادامه یابد، در سالهای آینده بحران اصلی حوزه سلامت نه شیوع بیماریهای جدید، بلکه افزایش مقاومت میکروبی خواهد بود. این تهدید در ایران، که مصرف آنتیبیوتیک در آن بسیار فراتر از میانگین جهانی است، شدت بیشتری دارد. بنابراین تغییر این روند، نوعی اقدام پیشگیرانه و ضروری برای جلوگیری از بحرانهای بزرگتر در آینده به شمار میرود.
