تابستان سختی در راه است؛ زنگ خطر برای ایران در سال ۱۴۰۴
بحران کم‌آبی در ایران جدی‌تر از همیشه شده است. با خالی بودن ۵۷ درصد ظرفیت سدهای کشور و کاهش بی‌سابقه بارش‌ها، هشدارها درباره تابستانی سخت بیش از پیش قوت گرفته است.
دو فصل پاییز و زمستان همیشه مهم‌ترین زمان برای ذخیره‌سازی منابع آبی محسوب می‌شوند، اما امسال با افزایش دمای بی‌سابقه و کاهش بارندگی، ورودی آب به سدهای کشور به طرز نگران‌کننده‌ای کاهش یافته است. طبق آمار رسمی، ۶ سد بزرگ ایران کمتر از ۱۰ میلیون مترمکعب آب دارند و برخی از آن‌ها تقریباً خشک شده‌اند.
بررسی‌ها نشان می‌دهد که سدهای طرق در خراسان رضوی، سرنی در هرمزگان، نهرین در خراسان جنوبی، دامغان، رودبال داراب در فارس و تنگوئیه سیرجان در کرمان با کمترین میزان ذخیره آب مواجه‌اند. سدهای شمیل و نیان در استان هرمزگان نیز کاملاً خالی هستند و از ابتدای سال آبی جاری هیچ ورودی جدیدی نداشته‌اند.
کاهش ۵ درصدی ورودی آب به سدها در مقایسه با سال گذشته، در کنار افزایش خروجی بی‌رویه، زنگ خطری جدی برای تابستان ۱۴۰۴ است.
قطعی آب، تهدیدی برای مصارف خانگی و صنعتی
با ادامه این روند، احتمال سهمیه‌بندی و قطعی آب در برخی مناطق کشور بالا رفته است. گزارش‌ها حاکی از آن است که در صورت نبود برنامه‌ریزی، مصارف خانگی ممکن است هفته‌ای دو تا سه بار با قطعی آب مواجه شود. اما این بحران فقط به آب شرب محدود نمی‌شود؛ بلکه صنایع نیز در خطر تعطیلی یا کاهش تولید قرار دارند.
بسیاری از صنایع در زمستان با قطعی برق و گاز مواجه بودند و حالا در تابستان نیز احتمال قطع یا سهمیه‌بندی آب وجود دارد. این شرایط می‌تواند باعث کاهش تولید، افزایش هزینه‌ها و حتی تعطیلی برخی از واحدهای صنعتی شود.
کاهش منابع آبی و تأثیر آن بر کشاورزی و قیمت مواد غذایی
کمبود آب در سدها، تولیدات کشاورزی را نیز با چالش جدی روبه‌رو کرده است. وابستگی بالای کشاورزی ایران به منابع آبی باعث شده که کمبود ذخایر سدها مستقیماً بر تولید محصولات زراعی و باغی تأثیر بگذارد. در صورت ادامه این وضعیت، کاهش تولیدات کشاورزی در برخی از محصولات حیاتی مانند گندم، برنج، میوه‌ها و صیفی‌جات پیش‌بینی می‌شود.
این مسئله می‌تواند افزایش قیمت مواد غذایی و تورم شدید در بخش کشاورزی را به دنبال داشته باشد. علاوه بر این، بسیاری از کشاورزان که به دلیل خشکسالی دیگر توانایی کشت محصولات را ندارند، مجبور به مهاجرت می‌شوند، موضوعی که تعادل اقتصادی مناطق روستایی را بر هم می‌زند و باعث افزایش بیکاری در این مناطق خواهد شد.
وزارت نیرو: باید به سمت مدیریت مصرف آب برویم
عباس علی‌آبادی، وزیر نیرو با تأیید وضعیت نگران‌کننده منابع آبی کشور، اعلام کرده است که بدهی آبخوان‌های کشور به بیش از ۱۵۰ میلیارد مترمکعب رسیده و سالانه ۳ تا ۴ میلیارد مترمکعب به این عدد اضافه می‌شود.
او تأکید کرده که راهکار اصلی، صرفه‌جویی و افزایش بهره‌وری در مصرف آب است. به گفته وی:
«ما در کشور پرآبی زندگی نمی‌کنیم و منابع آبمان محدود است. باید به سمت روش‌هایی برویم که بهره‌وری بیشتری داشته باشند و مصرف آب در بخش‌های خانگی، کشاورزی و صنعتی کاهش یابد.»
محمدرضا کاویانپور، رئیس مؤسسه تحقیقات آب وزارت نیرو نیز گفته بود که اگر مدیریت خروجی سدها به درستی انجام نمی‌شد، ایران اکنون با یک بحران آبی غیرقابل‌کنترل مواجه بود.
افت ۲۹ درصدی ورودی سدها؛ شرایط تهران و دیگر استان‌ها
فیروز قاسم‌زاده، سخنگوی صنعت آب کشور اعلام کرده که میزان بارندگی در ایران نسبت به سال گذشته ۴۵ درصد کاهش یافته و کشور در رتبه ۵۳ از ۵۷ سال گذشته از نظر میزان بارش قرار دارد.
به گفته او، سدهای تهران فقط ۱۷ درصد پرشدگی دارند که نسبت به میانگین ۵ ساله، ۲۱ درصد کاهش داشته است. همچنین، سد زاینده‌رود در اصفهان با تنها ۱۳ درصد پرشدگی، یکی از بحرانی‌ترین شرایط را دارد.
راهکارهای پیشنهادی برای جلوگیری از بحران
کارشناسان بر مدیریت مصرف و کاهش هدررفت آب تأکید دارند. رضا حاج‌کریمی، کارشناس آب معتقد است که ایران بیش از ۹۳ درصد از منابع تجدیدپذیر خود را مصرف کرده است، در حالی که استاندارد جهانی حداکثر ۴۰ درصد است.
او می‌گوید:
«در بسیاری از کشورهای جهان، سهم مصرف آب از منابع تجدیدپذیر حدود ۴۰ تا ۵۰ درصد است، اما در ایران این میزان به ۹۳ درصد رسیده که فوق‌العاده ناپایدار است. کاهش مصرف آب در بخش کشاورزی، مهم‌ترین اقدامی است که باید انجام شود.»
وی تأکید دارد که آب تصفیه‌شده و پسماندها باید مجدداً استفاده شوند و تمرکز کشور باید از مدیریت عرضه به مدیریت تقاضا تغییر کند.
آیا بازار آب می‌تواند بحران را کنترل کند؟
علی نقوی، مدیرعامل بورس انرژی اخیراً اعلام کرده است که طرحی برای قیمت‌گذاری و معامله آب در بورس در دست بررسی است.
او توضیح داده که در این بازار، سرمایه‌گذاری روی پروژه‌های کاهش مصرف آب تشویق می‌شود و صنایعی که بیش از حد مجاز از آب استفاده می‌کنند، باید گواهی صرفه‌جویی آب خریداری کنند.
نقوی معتقد است که این روش می‌تواند انگیزه‌ای برای مصرف بهینه ایجاد کند و سرمایه‌گذاران بخش خصوصی را به مشارکت در کاهش هدررفت آب ترغیب کند.
جمع‌بندی: تابستان سختی در راه است
کاهش شدید بارندگی، کاهش ورودی آب به سدها و افزایش خروجی بی‌رویه، ایران را در آستانه یکی از سخت‌ترین تابستان‌های خود قرار داده است. در صورت ادامه این روند، مصارف خانگی و صنعتی با بحران‌های جدی مواجه خواهند شد و تأثیر آن بر قیمت مواد غذایی و تورم اقتصادی نیز محسوس خواهد بود.
مسئولان تأکید دارند که مدیریت مصرف و صرفه‌جویی تنها راه عبور از این بحران است، اما هنوز برنامه مشخصی برای کنترل این شرایط ارائه نشده است. در چنین شرایطی، سوال این است که آیا ایران آماده مواجهه با تابستان کم‌آب ۱۴۰۴ خواهد بود؟
