چرا مذاکرات ایران و اروپا در استانبول می‌تواند بازی دیپلماتیک تهران را تغییر دهد؟
همزمان با افزایش حساسیت‌ها بر سر مکانیسم ماشه و احتمال بازگشت تحریم‌ها، ایران و سه کشور مهم اروپایی (بریتانیا، فرانسه و آلمان) در استانبول دور تازه‌ای از گفت‌وگوهای هسته‌ای را آغاز می‌کنند.
روز جمعه ۲۶ اردیبهشت‌ماه، استانبول میزبان دور تازه‌ای از مذاکرات دیپلماتیک بین ایران و سه قدرت اروپایی شامل بریتانیا، فرانسه و آلمان خواهد بود؛ مذاکراتی در سطح معاونان وزارت خارجه و با محوریت احیای توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵، موسوم به برجام. این نشست در شرایطی برگزار می‌شود که به‌صورت همزمان، مذاکرات تهران و واشنگتن در عمان در حال پیگیری است. عباس عراقچی، وزیر امور خارجه کشورمان، پیشاپیش نسبت به هرگونه سوءاستفاده از مکانیزم بازگشت تحریم‌ها، موسوم به «اسنپ‌بک»، هشدار داده و از این مذاکرات به‌عنوان فرصتی برای کاهش سطح تنش با اروپا یاد کرده است.
تحلیلگران معتقدند وزن سیاسی این دور از مذاکرات، فراتر از بازسازی اعتماد میان ایران و اروپا است و می‌تواند بر مسیر گفت‌وگوهای تهران و واشنگتن نیز تأثیرگذار باشد. ارزیابی‌ها حاکی از آن است که رایزنی‌های اخیر در مسقط با نوعی رضایت نسبی دو طرف همراه بوده و حالا نشست استانبول می‌تواند زمینه‌ساز شکل‌گیری همسویی بیشتر میان ایران و کشورهای غربی شود.
در همین زمینه، علی بیگدلی، کارشناس برجسته روابط بین‌الملل، در گفت‌وگو با فرارو تصریح کرد: «معتقدم در شرایط کنونی که ایران تلاش دارد با ایالات متحده به تفاهم برسد و در عرصه دیپلماسی نیز عملکرد مطلوبی نشان داده، می‌توان از ظرفیت مذاکرات با اروپا به‌خوبی بهره‌برداری کرد. یکی از اقداماتی که می‌توان در قبال آمریکا در پیش گرفت، تعیین سطح و مرحله‌بندی گفت‌وگوهاست. پذیرش غنی‌سازی ۳.۶۷ درصدی از سوی دو طرف، موافقت با شروط رافائل گروسی، اعطای مجوز بازدید به کارشناسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و ارائه گزارش‌های دقیق درباره وضعیت برنامه هسته‌ای ایران، گام‌های مؤثری برای کاستن از اختلافات به شمار می‌آیند.»
وی در ادامه افزود: «هر چه زودتر این مسائل روشن شود، احتمال برداشته شدن تحریم‌ها و تعیین تکلیف دارایی‌های بلوکه‌شده ایران بیشتر خواهد شد. بنابراین شفاف‌سازی پرونده هسته‌ای و ایجاد اعتماد متقابل، قدم نخست در مسیر مذاکرات است. در مرحله بعد، موضوع برنامه موشکی مطرح می‌شود که آن نیز با ایجاد برخی اصلاحات، قابل حل خواهد بود. در این میان، تصمیم‌گیری برای مذاکره موازی با اروپا اقدامی هوشمندانه است که می‌تواند در رفع موانع، نقش‌آفرینی کند.»
بیگدلی همچنین با اشاره به مهلت باقی‌مانده تا فعال‌سازی مکانیسم ماشه (اسنپ‌بک) تأکید کرد: «اروپایی‌ها ابزار فشار مهمی به نام مکانیزم ماشه در اختیار دارند و اگر نپذیرند که زمان اجرای آن را به تعویق بیندازند، می‌توانند از این طریق فشار سیاسی و اقتصادی بر ایران وارد کنند. با این حال، اروپا در فضای افکار عمومی ایران نسبتاً متعادل‌تر از آمریکا ارزیابی می‌شود و حتی در جریان‌های اصولگرا نیز موضع‌گیری خصمانه‌ای نسبت به اروپا وجود ندارد. از این‌رو، امید به ثمربخش بودن مذاکرات با اروپا بالاست.»
این استاد دانشگاه با پرداختن به تفاوت‌های رویکردی میان اروپا و آمریکا در سیاست خارجی، افزود: «اختلافات ما با اروپایی‌ها دارای ظرافت‌های خاصی است. آن‌ها به مقوله حقوق بشر و رعایت اصول حقوق بین‌الملل توجه بیشتری دارند، در حالی که ایالات متحده تمرکز خود را بیشتر بر منافع راهبردی معطوف کرده است. به همین دلیل، دولت بایدن همسویی بیشتری با دیدگاه‌های اروپایی‌ها دارد، بر خلاف رویکرد تند ترامپ.»
او تصریح کرد: «در شرایط فعلی که ما در نقطه حساسی از مسیر مذاکرات قرار گرفته‌ایم، توقف در برابر اروپا به ضررمان تمام می‌شود. ما در انتهای یک مسیر محدود دیپلماتیک قرار داریم و برای برون‌رفت از آن، چاره‌ای جز ادامه گفت‌وگو و یافتن راه‌حل نداریم.»
بیگدلی در پایان خاطرنشان کرد: «گفت‌وگوهای نزدیک با اروپا باید تداوم یابد و حتی اگر مسیر مذاکره با ایالات متحده دچار توقف یا پیچیدگی شود، نباید مسیر ارتباطی با اروپا را ببندیم. با ادامه رویکرد شفاف، منطقی و هوشمندانه، ایران این فرصت را دارد که در نظام دیپلماسی بین‌المللی جایگاهی متوازن و پایدار برای خود تعریف کند.»
این تحلیل‌ها در شرایطی مطرح می‌شود که تحولات مرتبط با برجام، سرنوشت بسیاری از معادلات اقتصادی و سیاسی کشور را تحت تأثیر قرار داده و هر تحرک دیپلماتیکی در این حوزه می‌تواند پیامدهای مهمی به همراه داشته باشد.
