نتایج شوکه‌کننده جنگ ۱۲ روزه
پس از پایان «جنگ ۱۲ روزه»، تهران چهره‌ای متفاوت به خود دید؛ شهری که زیر فشار حملات موشکی و پهپادی نه‌تنها زیرساخت‌هایش آسیب دید، بلکه روح و روان شهروندانش هم متزلزل شد.
کمال اطهاری، پژوهشگر اقتصاد و توسعه، هشدار داد که بی‌اعتنایی به اقتصاد دانش‌بنیان، وابستگی افراطی به فروش تراکم و سیاست‌های نادرست مسکن، تاب‌آوری تهران را نابود کرده و اقتصاد کشور را به بن‌بست کشانده است.
بر اساس گزارشی از روزنامه شرق، مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران (ایسپا) اعلام کرده که پس از پایان «جنگ ۱۲ روزه»، بیش از ۱۵ درصد ساکنان تهران به مهاجرت دائمی از این شهر فکر می‌کنند.
ابراهیم شیرعلی، رئیس ایسپا، در نشست تخصصی «شهر تهران و مسئله تاب‌آوری؛ نگاهی به تجربه جنگ ۱۲ روزه» توضیح داد: این نبرد کوتاه اما پرشدت، پایتخت را مستقیماً هدف حملات هوایی، موشکی و پهپادی قرار داد و خسارات سنگینی به زیرساخت‌ها، ساختمان‌های مسکونی و جان انسان‌ها وارد کرد. او افزود: «این جنگ نشان داد که نبرد می‌تواند وارد زندگی روزمره و اقتصاد مردم شود و بی‌توجهی به ابعاد اجتماعی، خطرات را دوچندان می‌کند.»
تهران سال‌هاست با بحران‌هایی چون اقتصاد شهری ناپایدار، آلودگی شدید هوا، تراکم جمعیت، فقر، بحران مسکن و اجاره‌بها، کمبود انرژی و آب، معضلات حمل‌ونقل و مدیریت شهری غیردموکراتیک دست‌وپنجه نرم می‌کند.
طبق نتایج نظرسنجی ایسپا (۹ تا ۱۱ تیرماه و پس از آتش‌بس)، ۷۳.۶ درصد تهرانی‌ها نسبت به تورم و گرانی‌ها به‌شدت نگران‌اند، ۵۵ درصد از وقوع دوباره جنگ می‌ترسند، و قطع اینترنت و تعطیلی کسب‌وکارها از مهم‌ترین مشکلات مطرح‌شده بوده است. نزدیک به نیمی از مردم گفته‌اند که تحمل تکرار شرایط جنگی را ندارند و ۵۲.۸ درصد از وضعیت روحی بد و استرس شدید خبر داده‌اند.
هشدار جدی درباره تراکم‌فروشی
اطهاری یادآوری کرد که سند ملی توانمندسازی و ساماندهی سکونتگاه‌های غیررسمی هیچ‌گاه وارد برنامه توسعه نشد و وزارت راه و شهرسازی نیز از آن حمایت نکرد. او گفت: «یکی از دلایل اصلی ازدست‌رفتن تاب‌آوری تهران، بی‌دفاع ماندن اسناد بالادستی است. حاکمیت با تأثیرپذیری از تراکم‌فروشی، عملاً طرح جامع تهران را کنار گذاشت.»
به گفته او، مناطق خاصی تا پنج برابر رشد کرده‌اند؛ رشدی که به نام عدالت اما در عمل علیه عدالت واقعی اجرا شده است. اطهاری این روند را ناشی از وابستگی به درآمدهای نقدی و بی‌برنامه‌گی در روابط شهرداری‌ها و دولت مرکزی دانست.
اطهاری تأکید کرد که از برنامه سوم توسعه تاکنون، هیچ نهادسازی مؤثری برای مدیریت یکپارچه شهری صورت نگرفته و دستگاه‌ها همچنان گرفتار انحصارطلبی، تمامیت‌خواهی و پوپولیسم هستند.
اقتصاد دانش؛ حلقه مفقوده توسعه تهران
او با انتقاد از نادیده‌گرفتن اقتصاد دانش گفت: «بدون ورود به اقتصاد دانش، تهران نمی‌تواند صادرات پایدار داشته باشد. سهم تولید صنعتی رو به کاهش است و کارخانه‌های کوچک در حال ورشکستگی‌اند.»
اطهاری یادآور شد که ۱۵ سال پیش پروژه‌هایی برای پیوند اقتصاد و شهرسازی آغاز شد، اما مسیر به سمت سودهای کوتاه‌مدت و مالی‌گرایی انحراف پیدا کرد.
درس‌های کوبه برای تهران
پیروز حناچی، شهردار پیشین تهران، نیز با اشاره به زلزله ۱۹۹۵ کوبه ژاپن گفت: «حتی ژاپن با وجود آمادگی بالا، با خسارت‌های انسانی و اقتصادی عظیمی روبه‌رو شد. تجربه کوبه نشان داد که کیفیت ساخت‌وساز، برنامه‌ریزی شهری و آمادگی شهروندان، نقشی تعیین‌کننده در کاهش آسیب‌ها دارد.»
او با بیان جزئیات فنی بحران کوبه، به مشکلاتی چون شکست لوله‌های آب، تخریب ساختمان‌های سالم، کمبود تجهیزات امدادی و حضور داوطلبان آموزش‌ندیده اشاره کرد و تأکید داشت که مدیریت امداد باید همانند یک سیستم نظامی منظم باشد.
حناچی درباره تهران هشدار داد: بافت‌های فرسوده و ریزدانه، نفوذناپذیری و ضعف سازه‌ای، خطرپذیری پایتخت را چند برابر کرده است. او گفت: «تاب‌آوری شهری باید از منفعت‌طلبی‌های کوتاه‌مدت جدا و بر اساس توسعه پایدار تعریف شود.»
لزوم تغییر در مدیریت شهری
کارشناسان حاضر در نشست، مدل فعلی اداره شهر را سنتی، ناکارآمد و وابسته به فروش تراکم دانستند. آنها خواستار حرکت به سمت مدیریت یکپارچه شهری و انتخاب مستقیم شهردار شدند. همچنین تأکید شد که برای عبور از بحران‌ها، هوشمندسازی، توسعه اقتصاد دانش‌بنیان، و ایجاد شبکه‌های دیجیتال بین نهادهای دولتی و عمومی ضروری است.
