توافق احتمالی ایران و اروپا ممکن است؟
در حالی که اروپا روند بازگشت تحریم‌های شورای امنیت علیه ایران را کلید زده، برخی کارشناسان از احتمال یک توافق موقت سخن می‌گویند؛ توافقی که می‌تواند سرنوشت مذاکرات هسته‌ای و مسیر دیپلماسی تهران با غرب را دگرگون کند.
کِلسی داونپورت، مدیر سیاست منع اشاعه در انجمن کنترل تسلیحات، در گفت‌وگویی با مجله دیجیتال Just Security ابعاد احتمالی یک توافق موقت میان ایران و طرف‌های اروپایی را شرح داد. به گفته او، چنین توافقی می‌تواند بازگشت کامل بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به تمامی سایت‌های هسته‌ای ایران و ارائه شفاف‌سازی در مورد ذخایر اورانیوم ۶۰ درصدی را در بر بگیرد. در مقابل، ایالات متحده و کشورهای اروپایی می‌توانند با تصویب قطعنامه‌ای در شورای امنیت، مهلت بازگشت خودکار تحریم‌ها را برای شش ماه دیگر تمدید کنند. او تأکید می‌کند که آمریکا نیز باید در این مدت متعهد شود از اقدام نظامی علیه ایران خودداری کند تا فضا برای اعتمادسازی شکل گیرد.
او افزود:
«با فعال‌سازی بازگشت خودکار تحریم‌های شورای امنیت علیه ایران، اروپایی‌ها مهلت ۳۰ روزه‌ای تعیین کرده‌اند تا توافقی حاصل شود که مانع اجرای بازگشت شود. اگر دو طرف حاضر به گفت‌وگو باشند، این می‌تواند به روند دیپلماسی شتاب دهد.»
بر اساس گزارش ایرنا، سه کشور اروپایی عضو برجام (انگلیس، فرانسه و آلمان) در روز پنجشنبه ۶ شهریور روندی را آغاز کردند که هدف آن بازگرداندن تحریم‌های سازمان ملل است؛ تحریم‌هایی که طبق قطعنامه ۲۲۳۱ در سال ۲۰۱۵ تعلیق شده بودند.
در واکنش به این اقدام، «سیدعباس عراقچی» وزیر خارجه ایران طی تماس‌های تلفنی با همتایان اروپایی و همچنین در نامه‌ای به دبیرکل سازمان ملل، این اقدام تروئیکای اروپایی را غیرقابل قبول دانست. او هشدار داد که چنین تصمیمی، که بر پایه تفاسیر نادرست از متن برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ گرفته شده، می‌تواند مسیر دیپلماسی و همکاری‌های تهران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را تحت‌تأثیر قرار دهد.
شورای امنیت در سال ۲۰۱۵ با تصویب قطعنامه ۲۲۳۱ «برنامه جامع اقدام مشترک» را تأیید کرد. این قطعنامه نه تنها برخی از تحریم‌ها و محدودیت‌ها را لغو یا تعدیل کرد، بلکه سازوکار ویژه‌ای به نام «مکانیسم بازگشت خودکار» (Snapback) ایجاد نمود. بر اساس این مکانیزم، اگر ایران تعهداتش را به‌طور جدی نقض می‌کرد، تحریم‌های پیشین سازمان ملل می‌توانستند بدون امکان وتوی اعضای دائم، به‌صورت خودکار بازگردند.
در ۲۸ اوت، سه کشور اروپایی (E3) طی نامه‌ای به رئیس شورای امنیت این مکانیسم را فعال کردند تا تهران را تحت فشار قرار دهند. بسیاری از تحلیلگران معتقدند این اقدام می‌تواند پیامدهای سیاسی و امنیتی قابل‌توجهی داشته باشد. به گفته داونپورت، اگرچه اروپایی‌ها با دشواری‌های جدی روبه‌رو هستند، اما فشار زمانی تنها زمانی مؤثر خواهد بود که با یک مسیر روشن دیپلماتیک همراه شود.
ایران به‌طور رسمی این تصمیم را «غیرقانونی و بی‌اساس» توصیف کرده است. هم‌زمان، وزارت خارجه آمریکا نیز اعلام کرده که در هفته‌های آتی برای تکمیل بازگشت تحریم‌ها با اروپایی‌ها هماهنگ خواهد بود.
با وجود این تقابل، برخی سناریوهای دیپلماتیک همچنان روی میز است. داونپورت توضیح می‌دهد که یک توافق موقت می‌تواند در کوتاه‌مدت راهی برای کاهش تنش‌ها باشد؛ به شرطی که آمریکا و اروپا تعهد بدهند در قبال اقدامات ایران برای شفافیت هسته‌ای، فرصت بیشتری در اختیار تهران قرار دهند.
او در ادامه هشدار می‌دهد: اگر این مسیر شکست بخورد و بازگشت تحریم‌ها به‌طور کامل اجرا شود، هرچند تأثیر اقتصادی چندانی نخواهد داشت ـ چرا که تحریم‌های آمریکا از سال ۲۰۱۸ تقریباً تمام مبادلات ایران را متوقف کرده‌اند ـ اما بازگشت تحریم تسلیحاتی و محدودیت‌های موشکی می‌تواند به‌طور مستقیم بر پرونده‌هایی مانند ارسال پهپاد ایران به روسیه اثرگذار باشد.
به گفته این کارشناس، بهترین سناریوی پیش رو توافقی فوری برای تمدید مکانیسم بازگشت و بازگرداندن نظارت‌های هسته‌ای است. اما در بدترین حالت، خروج ایران از معاهده NPT و حرکت به سوی ساخت سلاح هسته‌ای می‌تواند احتمال درگیری نظامی با آمریکا و اسرائیل را به‌شدت افزایش دهد.
