میانجی جدید ایران در راه مذاکرات حساس با آمریکا مشخص شد

از آغاز ریاست جمهوری دونالد ترامپ، ایالات متحده با خلا نماینده ویژه برای پرونده ایران مواجه بوده است. اگرچه رئیس جمهور آمریکا نمایندگانی برای مذاکره با دیگر دشمنان تعیین کرده، اما تحلیلگران امنیت ملی در واشنگتن معتقدند تیم کوچک ایران نمی‌تواند پاسخگوی پیچیدگی‌های بحران‌های دیپلماتیک و تنش‌های منطقه‌ای باشد.

استیو ویتکاف، نماینده ویژه ترامپ در بهار گذشته، هدایت مذاکرات با ایران را برعهده گرفت و پنج دور گفتگو را رهبری کرد. با این حال، این مذاکرات از همان ابتدا شکننده بودند و پس از حملات اسرائیل به تأسیسات غنی‌سازی اورانیوم ایران در ژوئن متوقف شدند. در همان ماه، بمب‌افکن‌های B-2 آمریکا تأسیسات هسته‌ای فوردو، نطنز و اصفهان را هدف قرار دادند.

رابرت مالی، نماینده ویژه پیشین ایران در دولت بایدن، که در سال ۲۰۲۱ منصوب شد، در مارس ۲۰۲۳ به دلیل اتهامات سوءاستفاده از اطلاعات محرمانه کناره‌گیری کرد. از آن زمان، آبرام پالی به عنوان جانشین او معرفی شد، اما منابع دیپلماتیک به واشنگتن تایمز اعلام کردند که پالی از ژانویه فعالیتی در دفتر خود نداشته است. وزارت امور خارجه آمریکا از ارائه توضیح درباره وضعیت استخدام او خودداری کرده است.

در دولت اول ترامپ، برایان هوک مسئولیت نماینده ویژه برای ایران را برعهده داشت. در دولت دوم، ترامپ چندین نماینده کلیدی در خاورمیانه منصوب کرد؛ از جمله تام باراک به عنوان نماینده ویژه برای سوریه و مورگان اورتاگوس به عنوان معاون نماینده ویژه تحت نظر ویتکاف، که پس از شش ماه از این سمت کناره‌گیری کرد.

برخی کارشناسان بر این باورند که نبود نماینده اختصاصی برای ایران، با استراتژی ترامپ در دولت دوم همخوانی دارد؛ سیاستی که تلاش می‌کند هر حرکت دیپلماتیک را مستقیماً با تایید کاخ سفید انجام دهد. استیو ویتکاف علاوه بر مذاکرات با ایران، به عنوان پل ارتباطی میان واشنگتن و مسکو نیز فعالیت کرده و در تلاش‌ها برای میانجیگری در توافق صلح بین روسیه و اوکراین نقش داشته است. او همچنین در مذاکرات آتش‌بس غزه و آزادسازی گروگان‌ها با حماس فعال بوده است.

وضعیت دیپلماتیک ایران پس از جنگ ژوئن وخیم‌تر شد. در اوت، کشورهای فرانسه، آلمان و بریتانیا با فعال کردن مکانیسم بازگشت تحریم‌های شورای امنیت، زمینه اعمال مجدد تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران را فراهم کردند.

در همین حال، ایران به دنبال استفاده از میانجی‌های قطری برای از سرگیری مذاکرات با آمریکا است، اما برخی از تندروهای ایرانی ممکن است خواسته‌های واشنگتن برای توقف کامل غنی‌سازی را نپذیرند و مسیر مذاکرات را دشوار کنند.

الکس واتانکا، مدیر برنامه ایران در مؤسسه خاورمیانه، با تاکید بر اهمیت پرونده هسته‌ای ایران، گفت:
«هیچ‌کس نمی‌تواند ادعا کند که این کار آسان است. چالش‌های بسیار بزرگی هستند. اما آنچه من اشاره می‌کنم این است که ترامپ هرگز چشم‌انداز روشنی در مورد آنچه از سیاست ایران خود می‌خواهد نداشته است. اسرائیلی‌ها ممکن است همان‌طور که در دوحه عمل کردند، دست به اقدام بزنند و ترامپ را مجبور به بازگشت به جنگ با ایران کنند. این یکی از خطرات اجازه دادن به دیگران برای تنظیم دستور کار است. اگر من در کاخ سفید بودم، نگران این بودم که در صدر این موضوع نباشم.»

کارشناسان دیگر هم هشدار می‌دهند که بی‌تفاوتی نسبت به ایران می‌تواند پیامدهای فاجعه‌باری برای ایالات متحده و خاورمیانه داشته باشد. دانیل راث، مدیر تحقیقات در اتحاد علیه ایران هسته‌ای، تأکید کرد که نادیده گرفتن دیپلماسی، خطرات جدی را به دنبال خواهد داشت.