بهرام بیضایی، کارگردان و نویسنده نامی ایرانی درگذشت
بهرام بیضایی، نویسنده و کارگردان برجسته ایرانی در سن ۸۷ سالگی درگذشت.
بهرام بیضایی متولد پنجم دی ۱۳۱۷ در تهران، از برجستهترین نمایشنامهنویسان، کارگردانان سینما و تئاتر و پژوهشگران فرهنگ و اسطوره در ایران بود. او از نوجوانی به مطالعه تاریخ، اسطوره و ادبیات نمایشی علاقهمند شد و همین نگاه پژوهشمحور، بعدها به هسته اصلی آثار نمایشی و سینمایی او تبدیل شد.
بیضایی در دهه چهل خورشیدی با نمایشنامههایی که ساختار کلاسیک تئاتر ایران را دگرگون کرد، به چهرهای تاثیرگذار در فضای روشنفکری و هنری کشور بدل شد. نمایشنامههایی چون «مرگ یزدگرد»، «شب هزار و یکم» و «سلطان مار» نه تنها در ایران، بلکه در کشورهای مختلف ترجمه و اجرا شدند و جایگاه او را به عنوان نویسندهای صاحب سبک تثبیت کردند.
در سینما نیز بیضایی با فیلمهایی چون «رگبار»، «چریکه تارا»، «باشو غریبه کوچک»، «سگکشی» و «وقتی همه خوابیم» نگاه متفاوتی به روایت، تاریخ و هویت ایرانی ارائه داد. آثار او اغلب با تمرکز بر نقش زنان، اسطورههای کهن، خشونت تاریخی و حافظه جمعی شناخته میشوند؛ عناصری که سینمای بیضایی را از جریان غالب سینمای تجاری جدا کرده است.
علاوه بر فعالیتهای نمایشی و سینمایی، بیضایی سالها به پژوهش در زمینه نمایشهای آیینی، تعزیه و تاریخ تئاتر ایران پرداخت و کتابها و مقالات متعددی در این حوزه منتشر کرد. بسیاری از پژوهشگران، او را از معدود هنرمندانی میدانند که میان نظریه، پژوهش و خلق اثر هنری پیوندی منسجم برقرار کردهاند.
بهرام بیضایی از دهه هشتاد خورشیدی کمتر در فضای رسمی فرهنگی ایران فعال بود و در سالهای بعد، فعالیتهای آموزشی و هنری خود را در خارج از کشور ادامه داد. با این حال، آثار او همچنان در محافل دانشگاهی، تئاتری و سینمایی مورد بررسی و بازخوانی قرار میگیرند و نسلهای جدید هنرمندان، از زبان و نگاه او تاثیر پذیرفتهاند.
بیضایی برای بسیاری از علاقهمندان فرهنگ و هنر، تنها یک کارگردان یا نمایشنامهنویس نبود؛ بلکه نمادی از پیوند اسطوره، تاریخ و انسان معاصر در هنر ایران به شمار میرود. نام او همچنان در حافظه فرهنگی ایران زنده است و آثارش بخشی ماندگار از تاریخ تئاتر و سینمای این سرزمین محسوب میشود.
گروه ایرانشناسی دانشگاه استنفورد در اطلاعیهای این خبر را تایید کرد. در این اطلاعیه آمده است:
«درگذشت فخر ادب و هنر ایران، استاد و همکار برجستهی ما در ۱۵ سال اخیر، بهرام بیضایی را به اطلاع همگان میرساند. او درست در روز تولد هشتادو هفتسالگیاش درگذشت: پنجم دی، که به احترامِ زادروزش (و درگذشتِ اکبر رادی) روزِ نمایشنامهنویس نامیده شده؛ پنج سال پس از تلاش حماسی و درخشانش برای تکمیل متن «داشآکل بهگفتهی مرجان».
بارها گفته بود موطن و مسلک او عالم فرهنگ است. عشقی عظیم به ایران داشت و بهرغم تنگنظریها علیه او و خانوادهاش لحظهای از برکشیدن و پاس داشتن میراث فرهنگی ایران دست نکشید. دانشگاه ما بزودی جلسهای در بزرگداشت زندگی و آثار این هنرمند بیبدیلِ ایراندوست و ایرانشناس برگزار خواهد کرد.
گروه ایرانشناسی دانشگاه استانفورد بهویژه سپاسگزار مژده شمسایی است که بیهمدلی و همراهی او زندگی بیضایی در این سالها از لونی دیگر میبود.
به قول شاهنامه که بیضایی عمری در آن زیست، اگر مرگ داد است بیداد چیست.»
این شخصیت برجسته ایران در سن ۸۷ سالگی و دقیقا در روز تولدش درگذشت.
