زندگینامه داریوش مصطفوی؛ از بازی در تاج و پرسپولیس تا ریاست پرحاشیه فدراسیون فوتبال

داریوش مصطفوی، نامی آشنا و چهره‌ای باسابقه در تاریخ فوتبال ایران، شخصیتی چندوجهی بود که حضورش در این ورزش، از زمین‌های بازی تا بالاترین سطوح مدیریتی، تأثیرات عمیقی بر جای گذاشت. داریوش مصطفوی در ۱۷ شهریور ۱۳۲۳ در تهران متولد شد و پس از سال‌ها خدمت و فعالیت در فوتبال کشور، شامگاه جمعه ۱۱ مرداد ۱۴۰۴ در سن ۸۰ سالگی به دلیل بیماری درگذشت. او در طول عمر خود، نه تنها پیراهن تیم‌های مطرحی چون تاج (استقلال) و پرسپولیس را بر تن کرد، بلکه در مقاطع حساس، سکان هدایت فدراسیون فوتبال و باشگاه پرسپولیس را نیز بر عهده گرفت.

اهمیت بررسی جامع زندگی و فعالیت‌های مصطفوی فراتر از یک مرور ساده است. نام او بیش از هر چیز با صعود تاریخی تیم ملی ایران به جام جهانی ۱۹۹۸ فرانسه گره خورده است؛ رویدادی که پس از دو دهه انتظار، شور و هیجانی بی‌سابقه در کشور ایجاد کرد و به "حماسه ملبورن" شهرت یافت. با این حال، کارنامه او تنها به افتخارات محدود نمی‌شود؛ حواشی، محرومیت‌ها و دیدگاه‌های صریح و گاه جنجالی‌اش درباره وضعیت فوتبال ایران، بخش جدایی‌ناپذیری از میراث اوست که تصویری پیچیده و چندلایه از این پیشکسوت ارائه می‌دهد. این گزارش به دنبال ترسیم چهره‌ای جامع از داریوش مصطفوی است؛ از سال‌های آغازین زندگی و درخشش در مستطیل سبز تا چالش‌ها و افتخاراتش در کسوت مدیریت، با تمرکز بر تأثیرات بلندمدت او بر فوتبال ایران.

بخش اول: سال‌های آغازین و دوران درخشان بازیگری

تولد، تحصیلات و ورود به دنیای فوتبال

سید داریوش مصطفوی در ۱۷ شهریور ۱۳۲۳ در تهران دیده به جهان گشود. او در سنین جوانی وارد دنیای فوتبال شد و به سرعت استعداد خود را در این رشته نشان داد. اما مسیر زندگی او تنها به مستطیل سبز محدود نشد. در تصمیمی که برای یک فوتبالیست حرفه‌ای آن زمان بسیار غیرمعمول بود، مصطفوی برای ادامه تحصیل، فوتبال را به صورت موقت رها کرد و راهی ایالات متحده آمریکا شد. او در رشته مهندسی نفت از دانشگاه تگزاس فارغ‌التحصیل شد. این انتخاب نشان‌دهنده دیدگاه متفاوت او نسبت به آینده و اهمیت توسعه فردی و فکری برایش بود. این مسیر غیرمتعارف، مصطفوی را از بسیاری از هم‌عصران فوتبالی خود متمایز می‌کند و احتمالاً به او کمک کرده تا با دیدی جامع‌تر و تحلیلی‌تر به مسائل مدیریتی فوتبال نگاه کند. این پس‌زمینه مهندسی، در نقدهای بعدی او به بی‌نظمی و فساد در فوتبال ایران، که نشان‌دهنده تمایل او به سیستماتیک کردن امور بود، نمود پیدا کرد.

سوابق باشگاهی: تهران جوان، تاج (استقلال)، پرسپولیس و عقاب

مصطفوی در دوران بازیگری خود به عنوان مهاجم  در تیم‌های مختلفی از جمله تهران جوان، تاج (استقلال)، پرسپولیس و عقاب به میدان رفت. یکی از ویژگی‌های منحصربه‌فرد دوران بازیگری او، تجربه پوشیدن پیراهن هر دو باشگاه مطرح پایتخت، یعنی تاج و پرسپولیس، بود. این جابجایی در آن دوران، که تعصبات تیمی و رقابت بین دو تیم بسیار شدید بود، او را به لقب "اولین یاغی" فوتبال ایران ملقب کرد. این "یاغی‌گری" اولیه نه تنها یک رویداد تاریخی در فوتبال ایران است، بلکه یک الگوی رفتاری را در شخصیت مصطفوی نشان می‌دهد که بعدها در مواضع مدیریتی و نقدهای تند او به سیستم فوتبال بارها تکرار شد. او از همان ابتدا نشان داد که فردی نیست که به راحتی در چارچوب‌های موجود بگنجد، و همین خصیصه هم به او کمک کرد تا در مدیریت تصمیمات بزرگی بگیرد و هم او را درگیر حواشی و تقابل با ساختارها کرد. یکی از بهترین بازی‌های باشگاهی او در جریان بازی با بانک ملی تهران بود که در آن ۵ بار دروازه حریف را گشود و به پیروزی ۷ بر صفر تاج تهران کمک شایانی کرد.

حضور در تیم ملی و المپیک ۱۹۶۴ توکیو

داریوش مصطفوی بین سال‌های ۱۹۶۴ تا ۱۹۷۱ عضو تیم ملی فوتبال ایران بود و ۵ بازی ملی در کارنامه خود دارد. او همچنین از بازیکنان ایرانی حاضر در المپیک تابستانی ۱۹۶۴ توکیو بود که نشان‌دهنده جایگاه او در فوتبال ملی آن دوران است.

بخش دوم: گام نهادن در عرصه مدیریت: از دبیرکلی تا ریاست فدراسیون

بازگشت به ایران و آغاز فعالیت‌های مدیریتی

پس از اتمام تحصیلات در رشته مهندسی نفت در آمریکا، داریوش مصطفوی به ایران بازگشت. او در مناصب مختلف دولتی حضور یافت، اما همواره نگاهی به مسائل فوتبال ایران داشت و از دور پیگیر تحولات بود. این انتخاب که پس از تحصیلات عالی در خارج از کشور، به جای ادامه فعالیت در حوزه تخصصی مهندسی، به فوتبال بازگردد، نشان‌دهنده علاقه عمیق و پایبندی او به این ورزش است. اما این بار، بازگشت او در قامت یک مدیر بود، با دیدی متفاوت و شاید حرفه‌ای‌تر از یک بازیکن صرف. این مسیر حرفه‌ای، او را برای چالش‌های بزرگ‌تر ریاست فدراسیون آماده کرد.

دبیرکلی فدراسیون فوتبال در اواخر دهه ۱۳۶۰

مصطفوی در اواخر دهه ۱۳۶۰ به عنوان دبیر فدراسیون فوتبال منصوب شد. این سمت، نقطه ورود جدی او به عرصه مدیریت کلان فوتبال کشور بود و تجربه‌ای ارزشمند برای او محسوب می‌شد. حضور او به عنوان دبیرکل، نشان‌دهنده یک مسیر تدریجی و کسب تجربه در سطوح مختلف مدیریتی بود که به او اعتبار و درک عمیقی از هر دو جنبه فنی و اجرایی فوتبال می‌بخشید.

دوره ریاست بر فدراسیون فوتبال (۱۳۷۳ تا ۱۳۷۶)

داریوش مصطفوی در دهه ۱۳۷۰، مشخصاً از سال ۱۳۷۳ تا ۱۳۷۶، جانشین امیر عابدینی شد و به کرسی ریاست فدراسیون فوتبال تکیه زد. حضور او در فدراسیون فوتبال همزمان با پایان دوران ناکامی‌های فوتبال ملی و ظهور نسلی بااستعداد بود که بعدها به "نود و هشتی‌ها" شهرت یافتند. این همزمانی صرفاً تصادفی نیست؛ یک رهبر فدراسیون کارآمد می‌تواند با ایجاد ساختارهای مناسب، حمایت مالی و معنوی، و انتخاب کادر فنی صحیح، زمینه را برای شکوفایی استعدادها فراهم کند. این موضوع نشان می‌دهد که مصطفوی در دوره خود توانست بستر لازم برای موفقیت این نسل طلایی را فراهم آورد. این دوره نه تنها به دلیل صعود به جام جهانی، بلکه به دلیل ظهور یک نسل طلایی از بازیکنان که سال‌ها فوتبال ایران را تحت تأثیر قرار دادند، مهم است. نقش مصطفوی در این دوره، فراتر از یک مدیر صرف، به عنوان یک معمار یا تسهیل‌کننده برای این "عصر طلایی" فوتبال ایران قابل بررسی است.

بخش سوم: اوج افتخار: صعود به جام جهانی ۱۹۹۸ فرانسه

نقش محوری در صعود تاریخی تیم ملی به جام جهانی ۱۹۹۸

بدون شک، برجسته‌ترین افتخار دوران مدیریتی داریوش مصطفوی، هدایت تیم ملی فوتبال ایران به جام جهانی ۱۹۹۸ فرانسه بود. این صعود پس از ۲۰ سال غیبت ایران در این رویداد بزرگ جهانی و برای اولین بار پس از انقلاب اسلامی رقم خورد. او در زمان بازی سرنوشت‌ساز ایران و استرالیا در ملبورن، که به "حماسه ملبورن" شهرت یافت، رئیس فدراسیون فوتبال بود. این بازی با تساوی ۲-۲ به پایان رسید و ایران به دلیل گل زده بیشتر در خانه حریف به جام جهانی صعود کرد. این صعود ملی، جشن‌های بی‌سابقه‌ای را در سراسر کشور به دنبال داشت و میلیون‌ها نفر را به خیابان‌ها آورد.

موفقیت‌های تیم ملی در جام ملت‌های آسیا ۱۹۹۶

پیش از صعود به جام جهانی، در دوره ریاست مصطفوی، تیم ملی ایران در جام ملت‌های آسیا ۱۹۹۶ نیز عملکرد درخشانی داشت. این تیم با پیروزی‌های قاطع ۳ بر صفر مقابل عربستان و ۶ بر ۲ مقابل کره جنوبی، شایسته‌ترین تیم برای قهرمانی به نظر می‌رسید. با وجود شکست در ضربات پنالتی مقابل عربستان در نیمه‌نهایی، ایران با غلبه بر کویت در بازی رده‌بندی، عنوان سومی را کسب کرد. در این تورنمنت، خداداد عزیزی به عنوان بهترین بازیکن و علی دایی به عنوان بهترین گلزن مسابقات انتخاب شدند.

ادعاهای جنجالی مصطفوی درباره پشت پرده صعود ۹۸ و واکنش‌ها به آن

مصطفوی در سال‌های اخیر اظهارات جنجالی درباره صعود ۹۸ مطرح کرده است. او ادعا کرد که فیفا و کنفدراسیون فوتبال آسیا (AFC) تمایل داشتند ایران به جام جهانی صعود کند، نه استرالیا، به دلیل "فشار خاصی که بر ملت ما بود و مردمش از آزادی‌های اجتماعی کمتری برخوردار بودند". او صراحتاً به "لابی" خود با اعضای کنفدراسیون، کمیته انضباطی و داوری اشاره کرد و حتی مدعی شد که گل کریم باقری در بازی با استرالیا آفساید بوده، اما به نفع ایران نادیده گرفته شد. این دیدگاه، روایت صرفاً قهرمانانه از صعود ۹۸ را به چالش می‌کشد، البته که روایتی که می‌توان به شدت نسبت به آن شک و شبهه وارد کرد و تاکنون هیچ فرد دیگری همچنین روایتی از آن صعود تاریخی نداشته است.

مصطفوی همچنین فاش کرد که ریاست جمهوری وقت، به بازیکنان تیم ملی حواله خودرو پاداش داده است، اما خود او و سایر مسئولان فدراسیون پاداشی دریافت نکرده‌اند. این اظهارات واکنش‌های متفاوتی را در جامعه فوتبال برانگیخت و برخی از جمله علی دایی به آن واکنش نشان دادند.

برکناری از ریاست فدراسیون و دلایل مطرح شده

مصطفوی ادعا کرد که پس از صعود به جام جهانی، سید محمد خاتمی، رئیس‌جمهور وقت، به دلایل سیاسی دستور برکناری او را صادر کرده تا صفایی فراهانی جایگزین او شود. او این اقدام را "دیکتاتوری" خواند. این برکناری، نه تنها به دوران ریاست او پایان داد، بلکه احتمالاً به یکی از دلایل اصلی دیدگاه‌های انتقادی و تلخ او نسبت به وضعیت فوتبال ایران در سال‌های بعد تبدیل شد. او خود را قربانی سیستمی می‌دانست که به جای شایسته‌سالاری، به ملاحظات سیاسی اهمیت می‌دهد.

بخش چهارم: مدیرعاملی پرسپولیس و سایر مسئولیت‌ها

دوران مدیرعاملی باشگاه پرسپولیس در فصل ۸۷-۸۸ لیگ برتر

داریوش مصطفوی در آغاز فصل ۸۷-۸۸ لیگ برتر، مدیرعامل باشگاه فوتبال پرسپولیس بود. او تا دی ماه ۱۳۸۷ در این سمت فعالیت کرد و سپس عباس انصاری‌فرد جایگزین او شد. در این فصل، پرسپولیس در لیگ برتر، جام حذفی و لیگ قهرمانان آسیا شرکت کرد. تیم پرسپولیس در پایان فصل ۸۷-۸۸ لیگ برتر، با ۵۵ امتیاز در رده پنجم جدول قرار گرفت. لازم به ذکر است که مصطفوی کل فصل را مدیرعامل نبود و این نتایج نهایی تیم، حاصل کار او و جانشینش بود.

چالش‌ها و حواشی دوران مدیرعاملی پرسپولیس

دوران مدیرعاملی مصطفوی در پرسپولیس با چالش‌ها و حواشی بسیاری همراه بود. او خود اذعان داشت که از همان روز اول، تلاش‌هایی برای کنار گذاشتن او وجود داشت و حتی نگهبان باشگاه نیز با مخالفانش همراه بود. او معتقد بود که حضورش مانع منافع برخی افراد شده و اتهاماتی نظیر دریافت پول از بازیکنان و مربیان  علیه او مطرح می‌شد. تجربه مصطفوی در پرسپولیس، به‌ویژه اظهاراتش درباره حسین هدایتی و سعیدلو ، شباهت‌های زیادی با دلایل برکناری او از فدراسیون فوتبال دارد.  مصطفوی خود را قربانی "زد و بندها" و "منافع" می‌دانست. او حسین هدایتی را به دلیل "از بین بردن ستون‌های اخلاقی پرسپولیس" و سعیدلو را به دلیل عدم حمایت از او و همکاری با مخالفانش، مقصر اصلی حذف خود از پرسپولیس دانست. 

مصطفوی به شدت از نفوذ دلال‌ها و ایجنت‌ها در فوتبال ایران انتقاد می‌کرد و معتقد بود که "فوتبال ما حساب و کتاب ندارد" و "دست ایجنت‌ها افتاده است". او حتی به درآمد ۳۶ میلیارد تومانی یک دلال در یک فصل اشاره کرد. او بر لزوم برخورد قاطع مدیرعامل با مسائل و عدم رودربایستی با بازیکنان تأکید داشت و به دوران مدیریت خود در سال ۱۳۷۳ و برخورد با جنجال‌های دربی اشاره کرد. مصطفوی در مصاحبه‌های خود، به شدت از وضعیت "بد" فوتبال ایران، "پول و خیانت"، "دلال‌بازی" و "عدم صداقت" انتقاد می‌کرد. او خود را مدافع "اصول فوتبال و اخلاق" معرفی می‌کرد  و بر لزوم قاطعیت مدیرعامل تأکید داشت. این دیدگاه‌ها، در کنار تجربه برکناری‌هایش، او را در جایگاه یک مدیر ایده‌آل‌گرا قرار می‌دهد که در سیستمی پر از واقعیت‌های تلخ و منافع شخصی، به دنبال پیاده‌سازی اصول حرفه‌ای بود. 

عضویت در هیئت مدیره نساجی مازندران و مدیریت تیم امید ایران

وی علاوه بر پرسپولیس، سابقه عضویت در هیئت مدیره باشگاه نساجی مازندران را نیز در کارنامه خود دارد. در سال‌های اخیر، او به عنوان مدیر تیم امید ایران نیز منصوب شد. این انتصاب با هدف ایجاد ارتباط موثر فنی و مدیریتی بین فدراسیون فوتبال و کمیته ملی المپیک صورت گرفت.

بخش پنجم: حواشی، محرومیت و دیدگاه‌های صریح

جزئیات محرومیت مادام‌العمر از فعالیت‌های فوتبالی در سال ۱۳۸۹ و دلایل آن

داریوش مصطفوی در ۲۶ آبان ۱۳۸۹ (۱۷ نوامبر ۲۰۱۰) با حکم هیئت رسیدگی به تخلفات حرفه‌ای فوتبال، به طور مادام‌العمر از فعالیت در فوتبال محروم شد. علت این محرومیت، شکایت او از فدراسیون فوتبال به مراجع قضایی خارج از فوتبال بود. این اقدام در تضاد با ماده ۶۴ اساسنامه فدراسیون فوتبال تلقی شد که حل و فصل اختلافات را از طریق مراجع داخلی فوتبال الزامی می‌داند. موضوع شکایت، برداشت ۲۲۰ میلیون تومان از حساب فدراسیون فوتبال به نفع مصطفوی با حکم دادگاه بود.

با وجود این محرومیت مادام‌العمر، او بعدها به عنوان مدیر تیم امید ایران منصوب شد. 

انتقادات و دیدگاه‌های صریح او درباره وضعیت کلی فوتبال ایران، فساد و دلال‌بازی

مصطفوی در سال‌های پس از کناره‌گیری بحث‌برانگیزش از فدراسیون، به یکی از منتقدان سرسخت و صریح‌اللهجه فوتبال ایران تبدیل شد. او اغلب مدیران پس از خود را "غیرفوتبالی" و "غیرمتخصص" می‌دانست. او وضعیت کنونی فوتبال ایران را "بسیار بد" و "ترکیبی از پول و خیانت" توصیف می‌کرد که در آن "صداقت وجود ندارد". مصطفوی معتقد بود که فوتبال ایران به دست "دلال‌ها" و "ایجنت‌ها" افتاده است و "حساب و کتاب ندارد". او حتی به درآمد ۳۶ میلیارد تومانی یک دلال در یک فصل اشاره کرد. او بر این باور بود که افراد شایسته و متخصص کنار زده شده‌اند و کسانی که می‌توانستند به فرهنگ فوتبال کمک کنند، به دلیل منافع مالی و زد و بندها، از صحنه خارج شده‌اند. مصطفوی صعود تیم ملی به جام جهانی ۹۸ را "عصاره فوتبال ما تا به امروز" می‌دانست که از آن زمان "یک سری دلال آمدند و میلیاردر شدند". 

واکنش جامعه فوتبال به اظهارات جنجالی او

اظهارات جنجالی مصطفوی، به ویژه در مورد صعود ۹۸ و وضعیت کلی فوتبال، واکنش‌های متفاوتی را در پی داشت. برخی از اعضای هیئت رئیسه فدراسیون فوتبال، اظهارات او را "پریشان‌گویی" و "خطرناک" خواندند و به شدت به او حمله کردند. با این حال، برخی دیگر نیز دیدگاه‌های او را "حرف حق" و "واقعیت" دانستند که "نظر ۹۸ درصد مردم ایران" است. این نشان‌دهنده دوگانگی در نگاه به او و اظهاراتش در جامعه فوتبال بود. 

نتیجه‌گیری: میراث یک پیشکسوت

داریوش مصطفوی، چهره‌ای چندوجهی و تأثیرگذار در تاریخ فوتبال ایران بود که زندگی‌اش آینه‌ای از فراز و نشیب‌ها، موفقیت‌ها و چالش‌های این ورزش در کشورمان محسوب می‌شود. از درخشش به عنوان بازیکن در تیم‌های بزرگ پایتخت و تیم ملی، تا نقش محوری در صعود تاریخی به جام جهانی ۱۹۹۸، نام او برای همیشه در تاریخ فوتبال ایران ماندگار خواهد بود. توانایی او در گذار از یک بازیکن برجسته به یک مدیر ارشد، نشان‌دهنده درک عمیق و جامع او از ابعاد مختلف فوتبال بود. تحصیلات او در مهندسی نفت نیز به او دیدگاهی تحلیلی بخشید که در مدیریت و نقدهای بعدی‌اش نمود پیدا کرد.

میراث او تنها به افتخارات ورزشی محدود نمی‌شود؛ دیدگاه‌های صریح و انتقادی‌اش درباره فساد، دلال‌بازی و ساختارهای مدیریتی فوتبال، او را به صدایی متفاوت و گاه جنجالی در این عرصه تبدیل کرد. او همواره بر اصول حرفه‌ای و اخلاقی در فوتبال تأکید داشت و خود را مدافع این ارزش‌ها می‌دانست، حتی اگر این موضع‌گیری‌ها به قیمت تقابل با قدرت‌های موجود و برکناری‌های سیاسی تمام می‌شد. محرومیت مادام‌العمر و بازگشت دوباره‌اش به صحنه، خود گواه پیچیدگی‌های سیستم فوتبال ایران و شخصیت اوست که همواره در برابر نفوذهای بیرونی و بی‌قانونی‌ها ایستادگی می‌کرد.

داریوش مصطفوی در ۱۱ مرداد ۱۴۰۴ پس از تحمل یک دوره بیماری درگذشت و جامعه فوتبال ایران یکی از پیشکسوتان و منتقدان سرسخت خود را از دست داد.