مرمت یا تخریب؟ کاخ کیومرث قربانی مداخلات غیراصولی!
عملیات مرمت کاخ کیومرث داراب که اخیراً به پایان رسیده، با واکنش‌های گسترده‌ای از سوی مرمت‌گران و کارشناسان حوزه آثار تاریخی روبه‌رو شده است.
بسیاری از متخصصان این حوزه، روش‌های به‌کار گرفته شده در مرمت این بنای ارزشمند را غیرعلمی دانسته و معتقدند که این مداخلات نه تنها بازسازی اصولی نبوده، بلکه هویت تاریخی اثر را خدشه‌دار کرده است.
مرمتی که به گفته کارشناسان، جعل تاریخ است
عملیات مرمت کاخ کیومرث بدون تصویب در شورای فنی استان فارس و بدون وجود طرح مرمتی انجام شده است. مرمت‌گران با تجربه استان فارس معتقدند که این نوع مداخله، حتی در دسته مرمت غیراصولی هم قرار نمی‌گیرد، بلکه نمونه‌ای از "جعل تاریخی" است. در حالی که این بنا در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده، اما اقدامات انجام‌شده در بازسازی آن بدون نظارت تخصصی بوده و کیفیت کار نیز مورد انتقاد قرار گرفته است.
سابقه مرمت‌های علمی در مقابل اقدامات غیراصولی
کارشناسان مرمت می‌گویند که در دهه‌های گذشته، مرمت‌های اصولی بر بناهای تاریخی با بررسی‌های دقیق صورت می‌گرفت. به عنوان نمونه، پروفسور هوب و هوگی که ۵۰ سال پیش قلعه دختر فیروزآباد را مرمت کردند، ابتدا ماه‌ها آزمایش‌های دقیق بر روی مصالح انجام دادند تا بهترین متریال برای مرمت انتخاب شود. اما امروزه، به گفته این کارشناسان، برخی پیمانکاران بدون مطالعات علمی و با استفاده از مواد نامناسب مانند "چند کیسه گچ"، اقدام به بازسازی آثار ارزشمند می‌کنند که نتیجه آن آسیب جدی به اصالت بناها است.
انتقادها از جزئیات اجرای مرمت کاخ کیومرث
کارشناسان مرمت آثار ساسانی معتقدند که ایرادات فنی متعددی در مرمت کاخ کیومرث وجود دارد. یکی از آنها به نحوه قرارگیری سنگ‌ها در بنا اشاره دارد؛ در معماری ساسانی، چیدمان سنگ‌ها به‌صورت خطی انجام نمی‌شد و اندازه‌های متفاوت داشتند، اما در بازسازی کاخ کیومرث این اصول نادیده گرفته شده است.
همچنین، مشکلات گچ‌کاری از دیگر مواردی است که متخصصان به آن اعتراض دارند. گچ‌کاری روی بنا به‌درستی به داخل سنگ‌ها نفوذ نکرده و این مسئله باعث خواهد شد که در فصول سرد و با نفوذ رطوبت، ترک‌هایی در بنا ایجاد شده و حتی گیاهان در شکاف‌های دیوار رشد کنند. علاوه بر این، عملیات بندکشی که برای حفاظت از بنا ضروری است، به درستی انجام نشده و تنها با یک لایه سطحی گچ پوشانده شده است.
عدم رعایت اصول علمی و نبود نظارت تخصصی
به گفته مرمت‌گران، مرمت اصولی نیاز به طرح مطالعاتی دارد، اما تصاویر منتشر شده از کاخ کیومرث نشان می‌دهد که هیچ گونه طرح مشخصی برای این مرمت وجود نداشته است. مهدی پیرحیاتی، مرمت‌گر برجسته و استاد دانشگاه، پس از مشاهده تصاویر تنها یک جمله گفت: "مرمت غیراصولی." وی تأکید کرد که هرگونه مداخله در آثار تاریخی باید بر پایه مطالعات دقیق و علمی باشد و در غیر این صورت، منجر به نابودی هویت و اصالت بنا می‌شود.
انتخاب پیمانکاران غیرمتخصص، چالش بزرگ مرمت بناهای تاریخی
یکی دیگر از مشکلات مطرح‌شده، نحوه انتخاب پیمانکاران است. برخی مرمت‌گران استان فارس اعلام کرده‌اند که کاخ کیومرث بدون اجرای مناقصه اصولی و بدون نظارت کارشناسان متخصص، به پیمانکارانی سپرده شده که تجربه کافی در این زمینه نداشته‌اند. در این نوع قراردادها، معمولاً کارگران روزمزد به کار گرفته می‌شوند که فاقد دانش فنی لازم برای حفظ اصالت بناهای تاریخی هستند.
تخریب به جای ترمیم؛ فقدان استراتژی در مرمت کاخ کیومرث
مهدی پیرحیاتی با اشاره به اهمیت شناخت علمی در مرمت آثار تاریخی اظهار داشت: "مرمت تنها یک عملیات فنی نیست، بلکه به شناخت دقیق تاریخی نیز نیاز دارد. هر بنای تاریخی روایتگر رویدادهایی از گذشته است و مرمت باید به گونه‌ای انجام شود که این تاریخ را حفظ کند، نه اینکه باعث تغییر یا از بین رفتن آن شود." وی افزود که نبود پژوهش‌های تاریخی و تخصصی پیش از انجام مرمت، یکی از بزرگ‌ترین چالش‌هایی است که این روزها میراث فرهنگی با آن روبه‌رو است.
لزوم بازنگری در نحوه نظارت بر پروژه‌های مرمتی
کارشناسان بر این باورند که عدم نظارت کافی بر پروژه‌های مرمتی، باعث شده است که بسیاری از بناهای تاریخی به‌جای بازسازی، دستخوش تخریب شوند. به گفته یکی از اعضای شورای فنی استان فارس، "مرمت آثار تاریخی باید تحت نظارت دقیق و براساس اصول علمی انجام شود. در حالی که یک خانه ساده در بافت تاریخی حتی اگر ثبت ملی هم نشده باشد، باید چندین طرح مرمتی داشته باشد، مشخص نیست که چگونه چنین بنای ارزشمندی بدون هیچ طرح مشخصی مرمت شده است."
با توجه به تمامی این انتقادات، بسیاری از متخصصان خواستار بررسی دقیق پروژه مرمت کاخ کیومرث و بازنگری در روند اجرای چنین پروژه‌هایی هستند تا از تکرار این نوع مداخلات غیراصولی در دیگر آثار تاریخی جلوگیری شود.
