قیمت برنج تازه در مرداد ۱۴۰۴؛ آیا بازار همچنان تحت سلطه گروه‌های خاص است؟
با آغاز فصل برداشت برنج در ایران و ورود محصول تازه به بازار، قیمت‌ها کاهش یافته اما رکود حاکم بر معاملات و تلاش برخی واردکنندگان برای بهره‌مندی از ارز ترجیحی، نشان می‌دهد وضعیت بازار همچنان پیچیده و پرتنش است.
با شروع فصل برداشت برنج، شاهد ورود برنج تازه به بازار با قیمت‌های کمتر نسبت به برنج‌های ذخیره شده سال قبل هستیم، اما حجم معاملات هنوز چندان فعال نیست. در این میان، لغو ممنوعیت واردات برنج در فصل برداشت و تمایل برخی واردکنندگان به دریافت ارز دولتی، باعث ایجاد اختلافاتی درباره میزان تولید و سرانه مصرف شده است که این عوامل، مسیر سیاست‌گذاری در حوزه برنج را تحت تاثیر قرار داده و ابهاماتی را در بازار برجا گذاشته است.
حسن تقی‌زاده، رئیس اتحادیه برنج‌فروشان بابل، در تشریح وضعیت فعلی بازار بیان می‌کند: «با آغاز فصل برداشت، برنج تازه با قیمت کمتری وارد بازار شده است. برنج‌های باقی‌مانده از سال گذشته هم در محدوده ۳۰۰ هزار تا ۳۳۰ هزار تومان عرضه می‌شوند و در بعضی فروشگاه‌ها حتی تا ۳۸۰ هزار تومان نیز قیمت دارند.» وی افزود: «برنج تازه برداشت‌شده با قیمتی بین ۱۸۰ هزار تا ۱۹۰ هزار تومان به فروش می‌رسند و پس از بسته‌بندی، نرخ آن به حدود ۲۲۰ هزار تومان می‌رسد.» این اختلاف قیمت حدود ۱۰۰ هزار تومان کاهش در نرخ برنج را نشان می‌دهد، ولی خرید و فروش همچنان کُند باقی مانده است.
در بخش واردات، تقی‌زاده به لغو ممنوعیت واردات برنج در فصل برداشت اشاره می‌کند و می‌گوید: «برنج خارجی به‌وفور در ایران یافت می‌شود و دولت شرط ممنوعیت واردات در این فصل را برداشته است.» نکته کلیدی اما تلاش واردکنندگان برای دریافت ارز ترجیحی ۲۸ هزار و ۵۰۰ تومانی است؛ براساس شنیده‌ها، احتمال ثبت سفارش با این نرخ ارز تا ۱۳ مرداد ۱۴۰۴ وجود دارد. رئیس اتحادیه برنج‌فروشان بابل توضیح می‌دهد: «اگر این اتفاق بیفتد، قیمت برنج در بازار کاهش قابل توجهی خواهد داشت.»
تقی‌زاده همچنین درباره انواع برنج وارداتی گفت: «برنج پاکستانی، خصوصاً انواع «۳۸۶» و «سوپر کرنل»، پرمصرف‌ترین نوع در بازار ایران هستند.» وی افزود: «برنج‌های وارداتی که با ارز ترجیحی وارد می‌شوند، در نهایت با قیمت ارز آزاد به فروش می‌رسند که قیمت هر کیلوگرم به حدود ۸۰ هزار تومان می‌رسد.» به گفته وی، «سود اصلی نصیب شرکت‌های واردکننده می‌شود که برنج‌ها را از ابتدای فصل برداشت سال گذشته خریداری کرده و به‌صورت قطره‌چکانی وارد بازار کرده‌اند و هنوز هم مقادیر زیادی برنج در انبارهای آن‌ها موجود است.»
در مورد میزان تولید سال جاری، بر اساس داده‌های اتحادیه و برخی نهادها، پیش‌بینی می‌شود تولید به حدود دو میلیون و ۴۰۰ هزار تن برسد، هرچند وزارت جهاد کشاورزی رقم دو میلیون و ۷۰۰ هزار تن را اعلام کرده و واردکنندگان ادعا دارند این مقدار کمتر از دو میلیون تن است. این اختلاف در آمارها به نظر می‌رسد به منظور افزایش تقاضا برای دریافت ارز ترجیحی جهت واردات برنج است.
همچنین اختلاف نظر در زمینه سرانه مصرف برنج در کشور مشاهده می‌شود؛ «سرانه مصرف فعلی در ایران حدود ۳۰ کیلوگرم به ازای هر نفر است و شاید در ده تا پانزده سال گذشته این رقم تا ۴۰ کیلوگرم هم می‌رسید.» تقی‌زاده معتقد است برخی واردکنندگان با بزرگنمایی سرانه مصرف و کاهش اعلامی میزان تولید، در پی دریافت سهم بیشتری از ارز دولتی برای واردات هستند. وی درباره کمبود آمارهای دقیق می‌گوید: «مشکل اصلی، نبود داده‌های موثق است. هرچند آمار سرانه مصرف درست است، اما تایید رسمی نمی‌شود.»
با وجود ورود برنج تازه و افزایش عرضه، نبود شفافیت و آمار قابل اتکا باعث شده تا برخی واردکنندگان از وضعیت بهره‌برداری کنند. سیاست‌های متناقض دولت در واردات و تخصیص ارز ترجیحی نه تنها بازار را سامان نداده بلکه اعتماد کشاورزان و مصرف‌کنندگان را نیز کاهش داده است.
تا زمانی که آمارهای دقیق و رسمی درباره تولید داخلی، ذخایر و الگوی مصرف ارائه نشود، امکان مدیریت عادلانه و اثربخش بازار برنج دشوار خواهد بود و همچنان گروه‌های محدودی که کنترل انبارها و واردات را در دست دارند، بازار را به نفع منافع خود اداره می‌کنند.
