افزایش جنجالی دستمزد کارگران
تابستان امسال، بازار کارگران ساختمانی با تحولی بی‌سابقه روبه‌رو شده است. خروج گسترده مهاجران غیرمجاز و رخدادهای منطقه‌ای باعث شده مزد روزانه کارگران ایرانی جهشی چشمگیر داشته باشد.
بازار کارگران ساختمانی در تابستان امسال شرایط متفاوتی نسبت به سال‌های گذشته پیدا کرده است. اگر در سال‌های قبل، عامل اصلی افزایش دستمزدها تورم و گرانی مصالح بود، امسال دو متغیر جدید نیز به این روند شتاب داده‌اند: نخست، اخراج گسترده مهاجران افغانی غیرمجاز و دوم، جنگ ۱۲ روزه اخیر. هرکدام از این رویدادها به تنهایی نقشی مهم در افزایش قیمت کارگر ساختمانی داشته‌اند، به‌ویژه حذف اتباع غیرقانونی که بازار کار را دستخوش تغییرات شدیدی کرده است.
صنعت ساختمان همواره با تغییر فصل و شرایط آب‌وهوایی دچار رکود یا رونق می‌شود. به طور معمول بعد از تعطیلات نوروز، نرخ دستمزدها بر اساس عرف بازار تعیین می‌شود. اما در سال ۱۴۰۴، تهران شاهد اتفاقاتی کم‌سابقه بود. روند اخراج کارگران غیرمجاز که از زمستان سال قبل شدت گرفته بود، در ابتدای سال جدید به اوج رسید. کارگرانی که عمدتاً بدون مدارک قانونی و بیمه مشغول فعالیت بودند، با دستمزدی کمتر از کارگران ایرانی سخت‌ترین کارها را انجام می‌دادند. اکنون در نبود آن‌ها، حتی ساده‌ترین فعالیت‌ها مانند تخلیه مصالح از کامیون یا جابه‌جایی در کارگاه ساختمانی، برای کارگر ایرانی بیش از یک میلیون تومان هزینه دارد؛ در حالی که سال گذشته همین کار با ۸۰۰ تا ۹۰۰ هزار تومان انجام می‌شد و کارگران افغان حاضر بودند همان کار را با ۶۰۰ تا ۷۰۰ هزار تومان بپذیرند.
تغییر چهره میدان‌های کاریابی
چهارراه‌ها و میدان‌هایی که روزگاری محل تجمع کارگران ساختمانی بودند، حالا چهره‌ای خلوت‌تر دارند. صبح زود، پیش از شلوغی خیابان‌ها، تنها چند کارگر در میدان انقلاب یا رسالت انتظار کارفرما را می‌کشند. اغلب آن‌ها میانسال و فاقد ابزار حرفه‌ای هستند؛ نشانه‌ای از اینکه تخصص ویژه‌ای ندارند. «امیر»، یکی از این کارگران که هر روز از باغستان خود را به تهران می‌رساند، می‌گوید: «برای کار روزانه یک میلیون تومان می‌خواهم، اما معلوم نیست هر روز کار گیر بیاید یا نه.»
پیش‌تر بیشتر کارگران فصلی از شهرهای دیگر به تهران می‌آمدند، اما حالا بسیاری از آن‌ها مدعی‌اند که در حاشیه پایتخت ساکن‌اند. «مرتضی»، کارگری تنومند که هر روز از فشافویه به میدان رسالت می‌آید، توضیح می‌دهد: «برای یک روز جابه‌جایی مصالح ساختمانی یک میلیون و ۲۰۰ هزار تومان دستمزد می‌گیرم، اما بخشی از این پول خرج رفت‌وآمد و غذا می‌شود.»
از کارگر ساده تا استادکار
افزایش مزد تنها به کارگران روزمزدی محدود نشده است. استادکاران و کارگران ماهر همچون آرماتوربند، سنگ‌کار و گچ‌کار نیز با جهش دستمزد روبه‌رو شده‌اند. بسیاری از استادکاران می‌گویند کارگران «وردست» آن‌ها پس از حملات اخیر اسرائیل تهران را ترک کرده‌اند و همین کمبود باعث رشد دستمزدها شده است. با وجود آنکه قیمت مسکن در پایتخت تغییر چندانی نداشته، سرعت ساخت‌وساز به شکل محسوسی کاهش یافته است. سهم کارگر در فرآیند تولید مسکن بسیار بالاست و رشد دستمزدها در کنار رکود موجود، به یکی از عوامل اصلی در تعیین قیمت تمام‌شده خانه تبدیل شده است.
انتقاد از جایگزینی نیروی کار غیرمجاز
سمیه گلپور، رئیس کانون‌عالی انجمن‌های صنفی کارگران ایران در گفت‌وگویی تأکید می‌کند:
«کارفرمایان ساختمانی برای سود بیشتر، فضای اشتغال کارگر ایرانی را به اتباع غیرمجاز واگذار کردند. حضور این کارگران به حدی گسترده بود که تعدادشان به چند میلیون نفر رسید و نتیجه آن چیزی جز کاهش غیرمنطقی دستمزدها نبود.»
او به نمونه‌ای در شیراز اشاره می‌کند: «سال گذشته کارگر ایرانی روزانه ۵۰۰ هزار تومان دستمزد می‌گرفت، اما کارگر غیرمجاز حاضر می‌شد همان کار را با ۳۰۰ هزار تومان انجام دهد.»
به گفته گلپور، بیش از یک میلیون کارگر ساختمانی در ۳۱ استان کشور تحت پوشش ۵۰۰ انجمن صنفی فعالیت دارند و همگی شاهدند که در دو دهه اخیر، و به‌ویژه طی پنج سال گذشته، بخش بزرگی از بازار کار به دلیل حضور اتباع غیرقانونی از دست رفته است. او یادآور می‌شود که تنها مسئله دستمزد مطرح نیست؛ کارفرمایان بزرگ تمایلی به اجرای تعهدات قانونی ندارند، چرا که در صورت آسیب دیدن یا مرگ کارگر غیرقانونی، مسئولیتی متوجه آن‌ها نمی‌شود.
این فعال کارگری تأکید می‌کند: «در کشوری که ۳۵ سال پیش قانون کار را تصویب کرده، درست نیست کارگران حتی به حداقل دستمزد ۱۲ میلیون تومانی سال ۱۴۰۴ هم نرسند. هم‌اکنون ۶۰۰ هزار نفر در انتظار دریافت حداقل حمایت‌های اجتماعی‌اند. در حالی که سالانه حدود ۲ هزار کارگر ساختمانی جان خود را در حین کار از دست می‌دهند، خانواده بسیاری از آن‌ها هیچ پشتوانه‌ای ندارند.»
تأثیر مستقیم بر بازار مسکن
اکنون سازندگان مسکن افزایش بهای تمام‌شده را به رشد دستمزدها نسبت می‌دهند. اما همان‌طور که گلپور یادآوری می‌کند: «مگر در سال‌هایی که اتباع غیرمجاز با دستمزدهای پایین در ساخت‌وساز فعالیت داشتند، قیمت مسکن برای مردم ارزان‌تر بود؟»
