ویش‌بینی آینده اقتصاد ایران با مکانیزم ماشه

با اقدام اخیر تروئیکای اروپایی برای فعال‌سازی «مکانیسم ماشه»، آینده اقتصاد ایران وارد مرحله‌ای حساس و پرابهام شده است. اگرچه بسیاری از ابزارهای تحریمی آمریکا پیش‌تر اعمال شده‌اند، اما کارشناسان هشدار می‌دهند که بازگشت تحریم‌های شورای امنیت می‌تواند بیش از آنکه اقتصادی باشد، تبعات سیاسی و روانی سنگینی در بازارها ایجاد کند.

تحلیلگران معتقدند حتی اگر مسکو و پکن به‌طور سیاسی در کنار تهران قرار بگیرند، شرکت‌های بزرگ این کشورها به دلیل ترس از تحریم‌های ثانویه آمریکا احتمالا همکاری‌های مالی و تجاری خود را کاهش خواهند داد. تجربه گذشته نیز نشان داده است که رفتار شرکت‌ها بیش از آنکه بر مواضع رسمی دولت‌ها استوار باشد، تابع محاسبه هزینه و ریسک است.

۵ پرسش کلیدی درباره آینده اقتصاد با ماشه

در این چارچوب، پرسش‌های مهمی درباره پیامدهای فعال شدن این مکانیسم مطرح است. نخست اینکه آیا باید از آن هراس داشت؟ پاسخ کارشناسان این است که نگاه واقع‌بینانه ضروری است؛ بزرگ‌نمایی یا کوچک‌انگاری هر دو می‌تواند خطرناک باشد.

پرسش دوم به نقش روسیه و چین بازمی‌گردد. این دو کشور شاید از نظر سیاسی در برابر آمریکا ایستادگی کنند، اما تضمینی وجود ندارد که شرکت‌هایشان حاضر باشند بازار جهانی و دسترسی به سیستم مالی آمریکا را قربانی رابطه با ایران کنند.

سومین پرسش آن است که آیا تحریم‌های آمریکا با این پوشش حقوقی تازه اثربخش‌تر می‌شوند؟ بسیاری بر این باورند که بله؛ چرا که بازگشت تحریم‌های شورای امنیت، مشروعیت جهانی به اقدامات یک‌جانبه واشنگتن می‌بخشد و کشورهایی که تاکنون با احتیاط کمتر با ایران کار می‌کردند، محتاط‌تر خواهند شد.

چهارمین پرسش به امکان بازگشت به شرایط قبل مربوط است. بر اساس ساختار این مکانیسم، بازگرداندن وضعیت به حالت پیشین فرآیندی دشوار و زمان‌بر خواهد بود و مستلزم توافق و اجماع تازه در شورای امنیت است.

پنجمین پرسش، راهبرد مناسب ایران است. کارشناسان می‌گویند بهترین مسیر، ترکیبی از دیپلماسی فعال و آماده‌سازی اقتصادی است؛ از تنوع‌بخشی به شرکای تجاری تا تقویت تاب‌آوری داخلی.

سه سناریوی احتمالی

حمید قنبری، معاون دیپلماسی اقتصادی وزارت خارجه، پیش‌تر در یادداشتی سه سناریوی اصلی را مطرح کرده است:

• سناریوی نخست: بازگشت نمادین تحریم‌ها که عملا اثر محدودی دارد.

• سناریوی دوم: کاهش همکاری روسیه و چین و همراهی بیشتر اروپا که فشارهای ارزی و تورمی را افزایش می‌دهد.

• سناریوی سوم: بدترین حالت که در آن تحریم‌ها با هماهنگی جهانی و انسداد کانال‌های مالی و تجاری اجرا می‌شوند و فشار سنگینی بر بودجه و معیشت مردم وارد خواهد کرد.

ابعاد حقوقی و سیاسی

«اسنپ‌بک» در چارچوب برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت به گونه‌ای طراحی شده که فعال‌سازی آن آسان اما لغوش بسیار دشوار است. همین ویژگی موجب نگرانی‌های گسترده شده، چرا که در صورت بازگشت تحریم‌ها، حتی تغییر فضای سیاسی آینده نیز به سرعت نمی‌تواند شرایط را به حالت اولیه برگرداند.

کارشناسان تاکید می‌کنند که هرچند تحریم‌ها تاکنون اثرات جدی اقتصادی و اجتماعی داشته‌اند، اما سرنوشت نهایی کشور نه با فشار خارجی بلکه با توان داخلی در اصلاح ساختارها، دیپلماسی هوشمند و بهره‌برداری از شکاف‌های جهانی تعیین خواهد شد.