برنج در مرز بحران | چرا قیمت برنج ایرانی و خارجی سر به فلک کشید؟
افزایش سرسام‌آور قیمت برنج در بازار، این کالای اساسی را به دغدغه‌ای جدی برای خانواده‌های ایرانی تبدیل کرده است. آمارهای رسمی و گزارش‌های میدانی نشان می‌دهد که برنج ایرانی و خارجی با جهشی کم‌سابقه روبه‌رو شده‌اند؛ بحرانی که ریشه در کاهش تولید داخلی و گره‌های بوروکراتیک واردات دارد و امنیت غذایی مردم را تهدید می‌کند.
بازار برنج ایران در آستانه نیمه مهرماه ۱۴۰۴ با تکانه‌ای شدید مواجه شده است. طبق گزارش مرکز آمار، بهای این محصول طی یک سال گذشته بیش از ۱۴۶ درصد افزایش یافته است؛ به‌طوری‌که نرخ متوسط برنج از ۱۲۰ هزار و ۵۲۲ تومان در شهریور سال قبل، اکنون به ۳۲۴ هزار و ۹۱۷ تومان رسیده است.
بررسی‌های میدانی نیز حکایت از آن دارد که این روزها برنج ایرانی در بازار با نرخ ۳۳۰ تا ۳۴۰ هزار تومان برای هر کیلوگرم به دست مصرف‌کنندگان می‌رسد. همزمان، برنج‌های وارداتی همچون پاکستانی و هندی نیز رشد قیمت کم‌سابقه‌ای را تجربه کرده‌اند؛ به عنوان مثال برنج پاکستانی که سال گذشته کیلویی ۶۰ هزار تومان فروخته می‌شد، حالا بیش از ۱۰۰ هزار تومان قیمت‌گذاری شده است.
تحلیلگران علت اصلی این جهش قیمتی را کاهش محسوس واردات عنوان می‌کنند؛ موضوعی که به دلیل وجود تقاضای بالا در بازار، به افزایش فشار بر معیشت مردم دامن زده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد میزان تولید داخلی در سال جاری بین یک میلیون و ۴۰۰ تا یک میلیون و ۶۰۰ هزار تن برآورد می‌شود که حدود یک میلیون تن کمتر از سال گذشته است. در چنین شرایطی، نه‌تنها تولید کفاف نیاز بازار را نمی‌دهد بلکه موانع بوروکراتیک و مشکلات تخصیص ارز، واردات را هم به بن‌بست کشانده و زنگ هشدار امنیت غذایی کشور را به صدا درآورده است.
نیاز واردات ۱.۶ میلیون تن برنج
مسیح کشاورز، دبیر انجمن تولیدکنندگان و تأمین‌کنندگان برنج ایران، در گفت‌وگو با روزنامه ایران تأکید کرد:
«با شفاف شدن آمار واقعی تولید داخلی و مشکلات واردات مشخص شد که حداکثر ظرفیت تولید کشور ۱.۶ میلیون تن است. بنابراین، تقریباً همین میزان نیز باید وارد شود تا بازار به تعادل برسد.»
او مشکلات عمده واردکنندگان را چنین شرح داد: «عدم همکاری دستگاه‌های دولتی در تخصیص ارز، ارزش‌گذاری غیرواقعی، تأخیر در ثبت سفارش و رسوب کالا در گمرکات، روند واردات را به شدت کند کرده است.»
کشاورز هشدار داد که اگر دولت برای رفع این موانع چاره‌اندیشی نکند، شرایط بحرانی‌تر خواهد شد:
«واردات یک فرآیند زنجیره‌ای است. اگر مراحل ابتدایی مثل ثبت سفارش یا ارزش‌گذاری درست انجام نشود، مراحل نهایی با شکست مواجه خواهد شد.»
نقش واردات در کنترل قیمت
به گفته این مقام صنفی، برنج‌های وارداتی پاکستانی و هندی می‌توانند نقش مکملی برای بازار داخلی داشته باشند. او افزود:
«هر زمان کمبود برنج ایرانی در بازار رخ داده، این محصولات وارداتی مانع از جهش بیشتر قیمت شده‌اند. اما تأمین ارز و رسوب کالا در گمرکات باعث شده هزینه تمام‌شده این برنج‌ها نیز بالا برود.»
کشاورز از دولت خواستار تخصیص ارز ترجیحی شد و تصریح کرد: «تجار مجبورند هزینه دموراژ کالاهای رسوب‌کرده را بپردازند و همین مسئله قیمت نهایی برنج خارجی را افزایش می‌دهد.»
هشدار درباره بی‌توجهی به ریشه مشکلات
این فعال صنفی همچنین از تصمیمات مقطعی انتقاد کرد و گفت:
«مشکل اصلی بازار برنج، نه در توزیع، بلکه در مقدمات واردات است. متأسفانه دستگاه‌های نظارتی با نادیده گرفتن این بخش، توپ را به زمین توزیع‌کنندگان انداخته‌اند. تا زمانی که واردکننده امکان ترخیص کالا نداشته باشد، واگذاری به شرکت بازرگانی دولتی هم شدنی نیست.»
او اعلام کرد که در حال حاضر حدود ۶۰۰ هزار تن برنج در صف تسویه ارزی و ثبت سفارش قرار دارد و ۱۵۰ هزار تن دیگر هم صرفاً برای تحویل به شرکت بازرگانی دولتی ثبت شده است.
راهکار: رفع موانع واردات، نه تصمیمات مقطعی
بر اساس ارزیابی کارشناسان، ادامه روند فعلی به معنای فشار سنگین‌تر بر سفره مردم خواهد بود. تنها راهکار، اصلاح ریشه‌ای مشکلات واردات است؛ از تسهیل فرآیند تخصیص ارز گرفته تا سرعت‌بخشی به ثبت سفارش و ترخیص کالا. تنها با این اقدامات می‌توان امیدوار بود که بازار برنج از وضعیت بحرانی خارج شود و ثبات نسبی به آن بازگردد.
