چرا قیمت روغن سر به فلک کشید؟ نگاهی به هشت عامل محرک گرانی

فرارو – بررسی‌های بازار نشان می‌دهد که متوسط قیمت بطری ۹۰۰ گرمی روغن مایع در شهریور ۱۴۰۴ نسبت به ماه قبل تنها یک درصد رشد داشته، اما نسبت به مدت مشابه سال گذشته، افزایشی حدود ۴۵ درصدی تجربه کرده است. از حدود ۶۲ هزار تومان در شهریور ۱۴۰۳، قیمت این محصول اکنون به ۹۰ هزار تومان رسیده است. این جهش نشان‌دهنده فشارهای چندجانبه بر مسیر تأمین و توزیع است؛ از تصمیمات ارزی تا عرضه کارخانه‌ای که همگی بر قیمت اثرگذار بوده‌اند.

دلیل اول: ابهام در سیاست‌گذاری و سهمیه‌بندی

روند تعیین قیمت و تأمین روغن در سال ۱۴۰۴ همچنان بر اساس مصوبه‌های متناقض وزارت صمت و شرکت بازرگانی دولتی ایران پیش می‌رود. تأخیر در اعلام سهمیه ذخیره استراتژیک و عدم پایش روزانه موجودی انبارها، جریان عرضه در نیمه تابستان را دچار اختلال کرده است.
در عمل، سقف‌گذاری قیمت‌ها تلاش دولت برای مهار گرانی بود، اما همین اقدام انگیزه تولید و واردات را کاهش داد. کارخانه‌هایی که دسترسی به ارز نداشتند، ظرفیت تولید خود را کاهش دادند و بازار با کمبود ناگهانی مواجه شد.

دلیل دوم: نوسان تخصیص ارز و افزایش هزینه تولید

بانک مرکزی وعده تثبیت نرخ ارز نیما در ۶۹ هزار تومان را داده، اما تأمین ارز با تاخیر چند هفته‌ای انجام شد. واردکنندگان روغن خام، برای باز کردن اعتبار اسنادی مجبور به استفاده از دلار آزاد شدند یا محموله‌ها را به تعویق انداختند.
این فاصله بین وعده و عمل هزینه تولید را بالا برد و قیمت هر بطری روغن پس از گشایش اعتبار حدود ۱۰ تا ۱۲ هزار تومان بیشتر از محاسبه قبلی شد.

دلیل سوم: قفل شدن نقدینگی تولیدکنندگان داخلی

برخی واحدهای تولیدی که در انتظار دریافت ارز صادراتی خود از بانک‌ها هستند، توان خرید نهاده یا روغن خام جدید را از دست داده‌اند. این تأخیر ارزی عرضه داخلی را محدود و وابستگی به واردات را افزایش داده است، که در شرایط نوسان ارز، تأثیر مضاعف بر قیمت دارد.

دلیل چهارم: کوچک‌تر شدن جایگاه ایران در بازار جهانی

در نیمه دوم سال ۱۴۰۴، واردات روغن خام از مالزی و اندونزی حدود ۱۸ درصد کاهش یافته است. همزمان، افزایش تقاضای چین و هند و جهش هزینه حمل‌ونقل، مسیر تأمین محموله‌های ایران را دشوار کرده و رقابت واردکنندگان داخلی را محدود کرده است. این عقب‌نشینی، کاهش موجودی انبارهای بندر و افزایش قیمت عمده‌فروشی را به دنبال داشته است.

دلیل پنجم: کاهش تولید داخلی و سقوط خودکفایی

کاهش بارندگی در مناطق شمالی و توقف طرح‌های کشت قراردادی در استان‌های خوزستان و گلستان باعث شد ضریب خودکفایی روغن خوراکی از ۱۲ درصد به ۹ درصد کاهش یابد. کارخانجات روغن‌کشی با کمبود دانه مواجه شده و ناچار به واردات پرهزینه از روسیه و قزاقستان شده‌اند. این شکاف در حلقه تولید، نوسان قیمت محصولات نهایی را تشدید کرده است.

دلیل ششم: شکاف ارز نیمایی و آزاد

واردکنندگان خرد که به منابع ارزی دولتی دسترسی ندارند، مجبور به خرید ارز از بازار آزاد می‌شوند. اختلاف نرخ ارز آزاد و نیمایی حدود ۳۹ هزار تومان است و همین شکاف قیمت تمام‌شده روغن در بازار خرد را حداقل ۸ درصد افزایش می‌دهد و زمینه احتکار یا توقف عرضه را فراهم می‌کند.

دلیل هفتم: افزایش تقاضای فصلی

با شروع پاییز و نزدیک شدن به شب یلدا، صنایع غذایی و قنادی‌ها سفارش‌های عمده روغن می‌دهند. در دو هفته نخست مهرماه، فروش حجمی نسبت به شهریور ۱۵ درصد افزایش یافت، در حالی که عرضه کارخانه‌ای تقریباً ثابت بود. فشار تقاضا شیب گرانی را در کوتاه‌مدت تندتر کرد.

دلیل هشتم: فاصله قیمت کارخانه و بازار عمده‌فروشی

بر اساس آخرین گزارش اتحادیه بقالان، اختلاف قیمت کارخانه و بازار عمده‌فروشی به حدود ۱۲ درصد رسیده است. این شکاف بخشی از سود زنجیره توزیع را از چارچوب نرخ‌گذاری رسمی خارج کرده و به شکل‌گیری بازار سیاه محدود منجر شده است. روغن‌هایی با برچسب تولید تازه اما با قیمت تا ۱۱۰ هزار تومان برای بطری ۹۰۰ گرمی عرضه می‌شوند.