رشد حیرت‌انگیز بورس در مقابل سکه و مسکن/ سهامداران در امان
در شرایطی که قیمت دلار، طلا و خودرو سر به فلک کشیده و تورم فشار اقتصادی را بیشتر کرده، شاخص بورس تهران با جهشی غیرمنتظره سبز شد.
رشد بورس پیشتاز بازارها
در حالی که تحلیلگران پیش‌بینی کرده بودند بازگشت تحریم‌ها بازار سهام را تحت فشار قرار دهد، شاخص بورس تهران برخلاف انتظار صعود کرد. این جهش در حالی رخ داد که بازار طلا و ارز همچنان رکوردشکن هستند. کارشناسان بر این باورند که بورس در معرض مثلث فشار تحریم، سیاست‌های دولت و رفتار مردم قرار دارد، اما با وجود سبز شدن شاخص، تورم ناشی از افزایش قیمت ارز، طلا، خودرو و اقلام خوراکی همچنان جامعه را تحت فشار قرار می‌دهد.
آمارهای تاریخی نشان می‌دهند کسانی که در بورس سرمایه‌گذاری بلندمدت می‌کنند، بیشترین بهره را می‌برند. شاخص بورس طی سه دهه گذشته حدود ۵۲۰۰ برابر رشد کرده، در حالی که سکه ۴۲۰۰ برابر و مسکن تنها ۱۹۰۰ برابر افزایش قیمت داشته است. این داده‌ها تأکید می‌کنند که بورس در بلندمدت بیش از دلار و سکه بازدهی داشته است. سرمایه‌گذاری در بازار سهام نه تنها سودآور است، بلکه به حمایت از تولید و توسعه زیرساخت‌های کشور کمک می‌کند، در حالی که ورود به بازار طلا و ارز بیشتر جنبه دلالی دارد و تأثیری بر تولید یا اشتغال ندارد.
ظرفیت رشد بورس هنوز بالاست
بردی برزینی، فعال بازار سرمایه، می‌گوید: «قیمت‌های سهام فعلاً به‌صورت تصنعی پایین نگه‌داشته شده است. اگر ارزش دلاری شرکت‌ها را با هزینه‌ای که امروز برای ساخت آن‌ها نیاز است مقایسه کنید، می‌بینید ارزش واقعی این بنگاه‌ها بسیار بالاتر است.» او به نمونه‌ای اشاره می‌کند: «فولاد مبارکه، یکی از بزرگ‌ترین شرکت‌های بورسی، ۳۳۰ میلیون دلار ارزش‌گذاری شده، در حالی که برای ساخت چنین کارخانه‌ای حداقل ۲۰ میلیارد دلار سرمایه لازم است. بازار تا ۱۰ برابر ظرفیت رشد دارد.»
برزینی تأکید دارد که با حمایت جزئی و تشویق سهامداران، می‌توان بازاری پربازده و باثبات داشت. تجربه تحریم‌ها نشان داده کشور توان مقابله با آسیب‌های خارجی را دارد و با پشتیبانی دولت، بازار آسیب جدی نخواهد دید.
دست‌کاری بازار و نقش بازیگران بزرگ
فردین آقابزرگی، مدیر یکی از شرکت‌های سبدگردان بورس، معتقد است: «جهش اخیر شاخص نه حاصل عقلانیت بازار، بلکه نتیجه نقش‌آفرینی بازیگر بزرگ است.» او توضیح می‌دهد که شاخص به طور ناگهانی مثبت شد تا نشان دهد تحریم‌ها اثر قابل توجهی بر اقتصاد نداشته است. آقابزرگی می‌گوید: «از ابتدای سال تاکنون بورس بازدهی واقعی نداشته، اما ظرف چند روز جهش رخ داده؛ این حرکت طبیعی بازار نیست و پیام سیاسی دارد.»
دولت هم سهامدار است و هم ناظر
بیش از ۸۰ درصد شرکت‌های بورسی ایران به‌صورت مستقیم یا غیرمستقیم در اختیار دولت و نهادهای شبه‌دولتی هستند. آقابزرگی می‌گوید: «در هیچ بازار آزادی در دنیا چنین سهمی از دولت دیده نمی‌شود. وقتی دولت هم سهامدار بزرگ، هم ناظر و هم قانون‌گذار است، نمی‌توان انتظار شفافیت داشت.» به گفته او، سازمان بورس که باید مدافع سهامداران خرد باشد، در عمل یکی از بازوهای اجرایی دولت شده است.
تحریم، دلار و فرصت‌های بازار صادراتی
تحریم‌ها هم تهدید هستند و هم فرصت. شرکت‌های صادراتی با رشد نرخ دلار سود بیشتری کسب می‌کنند، اما محدودیت‌های بانکی و تعیین نرخ ارز توسط دولت بخشی از سود را از سهامداران خرد می‌گیرد. برزینی توضیح می‌دهد: «شرکت‌های صادراتی یاد گرفته‌اند تحریم‌ها را دور بزنند و دلار خود را از مسیرهای غیرمستقیم دریافت کنند. اما دولت آن‌ها را مجبور می‌کند ارز صادراتی را با نرخ کمتر بفروشند؛ بخشی از سود واقعی سهامداران خرد از بین می‌رود.»
با وجود این محدودیت‌ها، بازار سرمایه همچنان مکانی برای تبدیل پول به دارایی است و در میان‌مدت و بلندمدت برای سرمایه‌گذاران مفید خواهد بود.
سود دلاری یا زیان ریالی؟
آقابزرگی هشدار می‌دهد: «سرمایه‌گذاران تصور می‌کنند با افزایش قیمت سهام سود کرده‌اند، اما با احتساب تورم ممکن است حتی زیان دیده باشند. در اقتصادی با کاهش مداوم ارزش پول ملی، بازار سرمایه به نوعی پناهگاه اجباری نقدینگی مردم شده است.»
کسری بودجه و سبز شدن شاخص‌ها
دولت در سال جاری حدود ۸۰۰ همت کسری بودجه دارد و برای جبران آن به انتشار اوراق نیازمند است. آقابزرگی می‌گوید: «یکی از دلایل سبز شدن بورس بعد از تحریم‌ها همین است؛ دولت می‌خواهد نشان دهد بازار سرمایه وضعیت خوبی دارد تا اوراق خود را بفروشد و کسری بودجه را پوشش دهد.»
او هشدار می‌دهد که این تاکتیک موقت است و نمی‌تواند به رشد پایدار منجر شود. خروج پول حقیقی و بی‌اعتمادی سرمایه‌گذاران خرد پایه بازار را تضعیف می‌کند. با این حال، تجربه نشان داده که کسانی که دید بلندمدت دارند، در بورس سود خواهند برد؛ مشروط بر اینکه ثبات اقتصادی نسبی حفظ شود. بحران‌های سیاسی یا نوسان ارز، نخستین قربانیان را از میان سرمایه‌گذاران خرد انتخاب می‌کند.
