توفان آذرماه در بازار ارز؛ چرا دلار به ۱۳۰ هزار تومان رسید؟
آذرماه ۱۴۰۴ برای بازار ارز ایران ماهی عادی نبود؛ دلار در یکی از سریعترین جهشهای خود، مرز روانی ۱۳۰ هزار تومان را پشت سر گذاشت و موجی از التهاب را به بازارهای طلا، سکه و حتی خودرو منتقل کرد. اما این صعود ناگهانی از کجا آمد و چه عواملی پشت پرده این جهش تاریخی قرار داشت؟
بازار ارز ایران در آذرماه ۱۴۰۴ یکی از پرتنشترین مقاطع خود را تجربه کرد. اسکناس آمریکایی که ابتدای سال در سطوحی بهمراتب پایینتر معامله میشد، در میانه آذرماه با شتابی کمسابقه وارد کانال ۱۳۰ هزار تومان شد؛ حرکتی که نهتنها فعالان ارزی، بلکه عموم مردم را نیز غافلگیر کرد. بررسی روند بازار نشان میدهد این جهش نتیجه یک عامل مقطعی نبود، بلکه حاصل همزمانی چند متغیر عمیق اقتصادی، ساختاری و روانی است.
ناترازی بودجه و انفجار نقدینگی
مهمترین ریشه افزایش نرخ ارز را باید در رشد بالای نقدینگی جستوجو کرد. آمارهای رسمی حاکی از آن است که نرخ رشد نقدینگی در سال ۱۴۰۴ از مرز ۴۰ درصد عبور کرده و فشار شدیدی بر پایه پولی وارد آورده است. زمانی که حجم پول بسیار سریعتر از ظرفیت واقعی اقتصاد افزایش مییابد، کاهش ارزش پول ملی امری اجتنابناپذیر است. عبور دلار از کانال ۱۳۰ هزار تومان را میتوان واکنش طبیعی بازار به تورم انباشتهای دانست که طی ماههای گذشته بهتدریج شکل گرفته بود.
تقاضای فصلی و فشار پایان سال میلادی
آذرماه همواره با افزایش تقاضای ارزی همراه است. نزدیکی به پایان سال میلادی، شرکتها و بازرگانان را برای تسویه حسابهای ارزی و نهاییکردن قراردادهای تجاری روانه بازار میکند. در سال جاری این تقاضای سنتی با محدودیت عرضه ارز در سامانه نیما و بازار توافقی همزمان شد و همین موضوع باعث شد فشار اصلی تقاضا به بازار آزاد منتقل شود؛ نتیجه این وضعیت، افزایش پرشتاب قیمت دلار بود.
شوکهای سیاستی و تشدید انتظارات تورمی
در کنار عوامل اقتصادی، برخی سیگنالهای سیاستی نیز به التهاب بازار دامن زد. زمزمههای مربوط به سهنرخی شدن بنزین و تغییر سازوکار عرضه خودروهای وارداتی، پیامهای منفی به فعالان اقتصادی ارسال کرد. این اخبار، انتظارات تورمی را تقویت کرد و دلار بار دیگر بهعنوان ابزار حفظ ارزش داراییها مورد توجه قرار گرفت. افزایش تقاضای احتیاطی از سوی خانوارها، عملاً نقش کاتالیزور را در تشدید نوسانها ایفا کرد.
متغیرهای سیاسی و فشارهای بینالمللی
تداوم تحریمها، فعال شدن برخی سازوکارهای فشار خارجی و افزایش تنشهای منطقهای، ریسک اقتصاد ایران را بالا برد. از سوی دیگر، بازنگشتن بخش قابل توجهی از ارز حاصل از صادرات به چرخه رسمی ـ که برآوردها آن را بین ۳۵ تا ۴۰ درصد نشان میدهد ـ قدرت مداخله بانک مرکزی در بازار را کاهش داد. این شرایط، میدان را برای فعالیت سفتهبازان و نوسانگیران مهیاتر کرد.
پیام بازارهای موازی به دلار
همزمان با رشد نرخ ارز، قیمت جهانی طلا نیز به سطوح بیسابقهای رسید. این افزایش، همراهی مستقیمی با دلار داخلی داشت و موجب شد بازار سکه و طلا رکوردهای تازهای را ثبت کنند. همگرایی این بازارها یک چرخه صعودی ایجاد کرد که در آن، رشد هر بازار محرکی برای دیگری شد.
جمعبندی
افزایش دلار تا سطح ۱۳۰ هزار تومان در آذرماه ۱۴۰۴ یک اتفاق ناگهانی یا هیجانی صرف نبود؛ این جهش حاصل انباشت ناترازیهای اقتصادی، رشد بالای نقدینگی و فشارهای سیاسی داخلی و خارجی است. هرچند بانک مرکزی با اقداماتی مانند مسدودسازی حسابهای مشکوک و تلاش برای ساماندهی بازار ارز در مسیر کنترل نوسانها حرکت کرده، اما تا زمانی که ریشههای اصلی یعنی کسری بودجه و رشد افسارگسیخته نقدینگی مهار نشود، بازار ارز همچنان به کوچکترین شوکها واکنش تند نشان خواهد داد.
