پاپ فرانسیس که بود؟ نگاهی به زندگی، باورها و میراث پاپی که متفاوت‌تر از باقی بود
پاپ فرانسیس، نخستین پاپ غیراروپایی در بیش از هزار سال گذشته، با زندگی‌ای ساده، الهیاتی مبتنی بر رحمت، و تلاش برای اصلاحات عمیق در کلیسا، به یکی از تأثیرگذارترین چهره‌های مذهبی قرن بیست‌ویکم بدل شد. این گزارش مروری است بر زندگی، باورها و میراث او.
خورخه ماریو برگولیو، که در سراسر جهان به نام پاپ فرانسیس شناخته می‌شود، در ۱۷ دسامبر ۱۹۳۶ در بوئنوس آیرس آرژانتین به دنیا آمد. او فرزند مهاجران ایتالیایی بود و در محله‌ای کارگری بزرگ شد. برگولیو فرزند اول از پنج فرزند خانواده بود. پیش از ورود به مدرسه علوم دینی، مدرک تکنسین شیمی دریافت کرد و در یک آزمایشگاه مواد غذایی کار می‌کرد. در ۲۱ سالگی دچار ذات‌الریه شدیدی شد که منجر به برداشتن بخشی از یکی از ریه‌هایش گردید—مشکلی که در سال‌های پیری بار دیگر نمایان شد.
او در سال ۱۹۵۸ به جمع یسوعیان (فرقه‌ای مذهبی در کلیسای کاتولیک) پیوست، در سال ۱۹۶۹ کشیش شد و در سال ۱۹۷۳ نذر نهایی خود به عنوان یسوعی را به جا آورد. برگولیو در مسئولیت‌های آموزشی و مدیریتی مختلفی خدمت کرد و در نهایت به‌عنوان رئیس یسوعیان آرژانتین منصوب شد. در سال ۱۹۹۲ به‌عنوان اسقف کمکی بوئنوس آیرس انتخاب و در ۱۹۹۸ به‌عنوان اسقف اعظم منصوب شد. او به سبک زندگی ساده‌اش معروف بود—در آپارتمانی معمولی زندگی می‌کرد، خودش آشپزی می‌کرد و از وسایل حمل‌ونقل عمومی استفاده می‌نمود.
در سال ۲۰۰۱، پاپ ژان پل دوم او را به مقام کاردینال منصوب کرد. در ۱۳ مارس ۲۰۱۳، پس از کناره‌گیری پاپ بندیکت شانزدهم، برگولیو به‌عنوان دویست‌وشصت‌وششمین پاپ کلیسای کاتولیک انتخاب شد و نام «فرانسیس» را به افتخار سنت فرانسیس آسیزی برگزید. او نخستین پاپ از قاره آمریکا، نخستین پاپ یسوعی، و نخستین پاپ غیراروپایی در بیش از ۱۲۰۰ سال گذشته بود.
پیش‌زمینه
ریشه‌های آرژانتینی و تربیت یسوعی پاپ فرانسیس، هویت او را عمیقاً شکل دادند. او که از آمریکای لاتین، منطقه‌ای با فقر، بی‌ثباتی سیاسی و حضور پررنگ کاتولیسیسم آمده بود، رویکردی شبانی و دغدغه‌مند نسبت به محرومان و فرودستان داشت.
پس‌زمینه یسوعی او بر آموزش، تفکر نقادانه و رسالت جهانی تأکید داشت. او با فروتنی، دقت فکری و سبک زندگی ساده شناخته می‌شد. هویت یسوعی‌اش در سراسر دوران پاپی‌اش حفظ شد، به‌ویژه در تمرکز بر رحمت، عدالت اجتماعی و مواجهه نقادانه با فرهنگ معاصر.
باورها و دیدگاه‌های الهیاتی
پاپ فرانسیس رحمت را سنگ‌بنای زندگی مسیحی می‌دانست. او در سال ۲۰۱۶ سال مقدس رحمت را اعلام کرد و کلیسا را اغلب به‌عنوان «بیمارستانی صحرایی پس از جنگ» توصیف می‌کرد که وظیفه‌اش درمان زخم‌های بشریت است. الهیات او شبانی و فراگیر بود و اغلب با جمله معروفش خلاصه می‌شد: «من که هستم که قضاوت کنم؟»
او ضمن پایبندی به آموزه‌های کاتولیک، خواستار کلیسایی باز و پذیرنده بود. او بر حضور پررنگ‌تر زنان و رسیدگی به کاتولیک‌های مطلقه و ازدواج‌کرده دوباره تأکید داشت. زنانی را به سمت‌های کلیدی در واتیکان منصوب کرد و مشارکت بیشتر غیرروحانیان در اداره کلیسا را ترویج داد.
عدالت اجتماعی یکی از ارکان دوران پاپی او بود. او نابرابری اقتصادی، مصرف‌گرایی و «فرهنگ دورریختنی» را محکوم کرد. از حقوق مهاجران و پناهندگان دفاع و خواستار لغو مجازات اعدام شد.
یکی از محورهای اصلی دوران پاپی‌اش، حفاظت از محیط زیست بود. دایرة‌المعارف Laudato si’ در سال ۲۰۱۵، تغییرات اقلیمی را یک بحران اخلاقی خواند و بر همکاری جهانی برای نجات «خانه مشترک» بشر تأکید کرد. او همچنین گفت‌وگوی ادیان را گسترش داد و در سال ۲۰۱۹ سند تاریخی «برادری انسانی» را با امام اعظم الازهر امضا کرد.
نکات برجسته دوران پاپی
فرانسیس متون مهمی منتشر کرد و حضوری گسترده در سطح جهانی داشت. سند Evangelii Gaudium (۲۰۱۳) تصویر کلیسایی رسالت‌محور و نزدیک به فقرا را ترسیم کرد. Laudato si’ (۲۰۱۵) مرجع اصلی اخلاق زیست‌محیطی شد. Amoris Laetitia (۲۰۱۶) درباره زندگی خانوادگی بود و Fratelli tutti (۲۰۲۰) به برادری جهانی و دوستی اجتماعی پرداخت.
او به بیش از ۵۰ کشور سفر کرد و به مناطقی چون عراق و امارات رفت که هیچ پاپی پیش از او نرفته بود. برای نخستین‌بار، یک پاپ در کنگره آمریکا سخنرانی کرد و بارها در سازمان ملل و نهادهای جهانی سخن گفت.
پاپ فرانسیس نقش دیپلماتیک فعالی ایفا کرد، از جمله در عادی‌سازی روابط آمریکا و کوبا. برای صلح در سودان جنوبی، کلمبیا و خاورمیانه تلاش زیادی کرد.
در داخل کلیسا، ساختار واتیکان را با سند Praedicate Evangelium* (۲۰۲۲) اصلاح کرد، بانک واتیکان را بازسازی نمود و شفافیت مالی را افزایش داد. همچنین فرآیند جهانی Synod on Synodality را آغاز کرد تا کلیسا را مشارکتی‌تر و مردم‌محورتر سازد.
در موضوع رسوایی سوءاستفاده جنسی توسط روحانیان، قوانین جدیدی برای پاسخ‌گویی تدوین و با قربانیان دیدار کرد. اگرچه در ابتدا مورد انتقاد قرار گرفت، اما بعدها پوزش خواست و برخی اسقف‌های متخلف را مجبور به استعفا کرد.
سلامت و سال‌های پایانی
در سال‌های پایانی، سلامت پاپ فرانسیس به‌تدریج رو به وخامت رفت. او به سیاتیک مزمن و آرتروز شدید زانو دچار بود و ابتدا از عصا و سپس ویلچر استفاده می‌کرد. در سال ۲۰۲۱ تحت عمل جراحی روده قرار گرفت و در سال ۲۰۲۳ به‌دلیل برونشیت بستری شد.
با وجود این مشکلات، تا پایان فعال ماند. در اوایل سال ۲۰۲۵ با عفونت شدید ریوی و نارسایی کلیه به بیمارستان منتقل شد. اگرچه علائم بهبودی نشان داد و در مراسم عید پاک (۲۰ آوریل) آخرین حضور عمومی خود را داشت، اما صبح روز بعد، در ۲۱ آوریل ۲۰۲۵، در سن ۸۸ سالگی درگذشت.
درگذشت و واکنش جهانی
خبر درگذشت او با سوگواری جهانی همراه شد. ناقوس‌های کلیسای سن‌پطرس به صدا درآمدند و پیام‌های تسلیت از رهبران مذهبی، سیاسی و مردم عادی سراسر جهان سرازیر شد. آرژانتین زادگاه او روز ملی عزاداری اعلام کرد. از دالایی‌لاما تا سازمان ملل، همگی از او به‌عنوان چهره‌ای فراتر از کلیسای کاتولیک تجلیل کردند.
طبق وصیت خودش، پاپ فرانسیس در کلیسای سانتا ماریا ماجوره به خاک سپرده خواهد شد، نه در مقبره سنت‌پطرس.
میراث
پاپ فرانسیس میراثی تحول‌آفرین از خود بر جای گذاشت. او تصویر پاپ را بازتعریف کرد: ساده به‌جای پرشکوه، و با رهبری خدمت‌محور. او کلیسایی را نمایندگی می‌کرد که به حاشیه‌ها می‌رود، چه جغرافیایی چه معنوی.
تمرکز او بر رحمت، محیط زیست، عدالت اقتصادی و وحدت ادیان، نگاه جهانی به کلیسا را دگرگون کرد. اصلاحاتش در حکمرانی، شفافیت مالی و ساختار مشارکتی کلیسا، راه را برای کلیسایی بازتر و همدل‌تر گشود.
او با مسائل روز - از بحران اقلیمی تا مهاجرت و نابرابری - با صدای اخلاقی واکنش نشان داد. حتی در مواجهه با انتقادها، بر آرمان کلیسایی مردم‌محور و همراه با رنج‌دیدگان پافشاری کرد.
به گفته بسیاری در جهان: پاپ فرانسیس نه‌فقط پاپ بزرگی بود، بلکه انسانی بزرگ، فروتن، شجاع و عمیقاً مهربان بود. میراث او همچون الگویی از ایمان در عمل، نشانی از رحمت و ندایی برای نزدیکی کلیسا به مردم، برای همیشه در میان کاتولیک‌ها ماندگار خواهد ماند.
