علت طوفان‌های مکرر پایتخت چیست؟
در هفته‌های اخیر، شهروندان تهرانی به‌ویژه در ساعات شب و بامداد با طوفان‌های گرد و خاک و وزش شدید باد مواجه بوده‌اند.
در هفته‌های گذشته، شهر تهران بار دیگر صحنه وقوع طوفان‌های گرد و خاک و بادهای ناگهانی شد؛ شرایطی که به گفته مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوای تهران، ناشی از مجموعه‌ای از عوامل جوی و محیطی است که در فصل بهار و بخشی از تابستان، شدت بیشتری می‌یابند.
طبق گزارش ایسنا، شدت برخی از این طوفان‌ها آن‌چنان بوده که سرعت باد در روز ۷ اردیبهشت‌ماه به بیش از ۱۰۸ کیلومتر بر ساعت رسیده است؛ این در حالی است که رعد و برق، رگبارهای موقتی و افزایش چشمگیر آلاینده‌های معلق نیز به‌طور همزمان به چشم می‌خورد.
فاطمه کریمی، مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوای شهرداری تهران، با تشریح دلایل بروز این پدیده‌ها اظهار داشت: «در بهار و تا حدودی تابستان، تهران به‌صورت مکرر با ناپایداری‌های جوی گذرا مواجه می‌شود. وزش بادهای شدید، طوفان‌های لحظه‌ای، افزایش سطح ذرات معلق کوچک‌تر از ۱۰ میکرون و نیز وقوع رگبار و رعد و برق، بخشی از این رخدادهاست. این رویدادها معمولاً در مدت زمان کوتاهی به وقوع می‌پیوندند و با همان سرعت نیز پایان می‌پذیرند.»
وی درباره نقش دما در تشدید این وضعیت توضیح داد: «تابش شدید خورشید در ساعات بعدازظهر باعث گرم شدن سطح زمین شده و لایه‌های پایینی جو را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد. این فرآیند موجب سبکی هوا در سطح زمین و تمایل آن به صعود می‌شود. چنانچه اختلاف دمای کافی بین سطح و لایه‌های بالاتر وجود داشته باشد و رطوبت نیز فراهم باشد، این ناپایداری منجر به شکل‌گیری ابرهای باران‌زا و رعد و برق خواهد شد.»
کریمی در ادامه با اشاره به ویژگی‌های جغرافیایی تهران گفت: «در حاشیه شهر تهران، دشت‌هایی با پوشش گیاهی ضعیف قرار دارند. این مناطق هنگام غروب آفتاب، به سرعت گرمای خود را از دست می‌دهند. این اختلاف دمای محسوس میان حاشیه شهر و نواحی درون شهری، موجب اختلاف فشار هوا می‌شود و باعث می‌گردد توده‌های هوای سردتر از اطراف به سمت بخش‌های مرکزی تهران حرکت کنند. به همین دلیل در ساعات شب و انتهای روز، وزش باد و گرد و خاک شدت می‌گیرد.»
مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوا همچنین نقش گرد و غبار موجود در هوا را در تقویت شرایط ناپایدار جوی مؤثر دانست و توضیح داد: «این ذرات گرد و غبار اغلب منشأ طبیعی دارند و می‌توانند به‌عنوان هسته‌های تراکم عمل کرده و در شرایط خاص، به رشد سریع ابرهای باران‌زا کمک کنند.»
او افزود: «ریزگردهایی که در نتیجه طوفان وارد شهر می‌شوند عمدتاً ذرات نسبتاً درشت‌تری هستند، در حالی‌که در شرایط عادی، آلودگی هوای تهران بیشتر از ذرات معلق بسیار ریز و تولیدشده توسط انسان ناشی می‌شود. غلبه شاخص ذرات معلق کوچک‌تر از ۱۰ میکرون در چنین روزهایی، نشان‌دهنده ورود توده‌های گرد و خاک طبیعی به پایتخت است. این ذرات منشأ طبیعی چون شن و خاک بیابانی، ذرات معدنی و گرده گیاهان دارند.»
کریمی با بیان اینکه این نوع آلودگی معمولاً پایدار نیست، ادامه داد: «به‌دلیل وزن زیاد ذرات درشت، پس از عبور سامانه‌های گرد و خاک، این ذرات به سرعت ته‌نشین می‌شوند و شرایط کیفی هوا رو به بهبود می‌رود. اما در بازه‌ای کوتاه می‌توانند شاخص آلاینده‌ها را حتی تا عدد ۳۰۰ نیز افزایش دهند.»
وی همچنین درباره اثرات سلامت‌محور این ذرات خاطرنشان کرد: «به دلیل منشأ طبیعی و اندازه درشت‌تر، این ذرات عموماً در نایژه‌ها متوقف می‌شوند و کمتر به اعماق ریه نفوذ می‌کنند. اما در مقابل، ذرات ریزتر از ۲.۵ میکرون که منشأ انسانی دارند، به‌دلیل اندازه کوچک و ترکیب شیمیایی پیچیده‌تر، ماندگاری بیشتری در هوا داشته و خطرات جدی‌تری برای سلامت به همراه دارند.»
با توجه به تکرار این پدیده‌ها در هفته‌های اخیر و پیش‌بینی ادامه‌دار بودن آن در فصل گرم، آگاهی از منشأ علمی این وضعیت می‌تواند به درک بهتر آن کمک کرده و زمینه‌ای برای بهبود سیاست‌گذاری‌های شهری در مواجهه با بحران‌های جوی فراهم سازد.
