زنگ خطر بحران برق در ایران؛ خاموشی‌هایی که تولید، درمان و زندگی را تهدید می‌کند
در حالی که بسیاری از خانوارها با قطعی‌های مکرر برق در فصل گرما دست‌وپنجه نرم می‌کنند، صنایع کشور، مراکز درمانی و حتی نانوایی‌ها نیز از این بحران در امان نمانده‌اند.
در روزهای اخیر، افزایش بی‌سابقه مصرف برق در کشور، نه تنها زندگی روزمره شهروندان را مختل کرده، بلکه مشکلات گسترده‌ای را برای بخش‌های تولیدی، صنعتی و خدمات درمانی به همراه داشته است. با وجود اختلاف‌نظرهایی که میان مسئولان حوزه انرژی درباره دلایل ناترازی تولید و مصرف وجود دارد، واقعیت تلخ این است که بحران برق ابعاد جدید و نگران‌کننده‌ای به خود گرفته است.
محسن طرزطلب، معاون وزیر نیرو و رئیس سازمان انرژی‌های تجدیدپذیر و بهره‌وری برق ایران (ساتبا) با اشاره به طرح‌هایی که در دست اجراست، اعلام کرده: «بهره‌برداری از نیروگاه‌های در حال ساخت تجدیدپذیر می‌تواند به کاهش ناترازی برق در ساعات اوج مصرف در تابستان سال جاری کمک کند.» هرچند چنین ایده‌هایی در ظاهر منطقی و امیدبخش‌اند، اما کارشناسان تاکید می‌کنند که تحقق کامل این طرح‌ها نیازمند زمان است و بحران کنونی، فرصت صبر و تعلل را از کشور گرفته است.
فتح‌الله توسلی، عضو کمیسیون انرژی مجلس نیز با اشاره به گستره تبعات قطعی برق گفت: «با قطعی برق فعالیت نانوایی‌ها و بیمارستان‌ها هم متوقف می‌شود. سالی ۴۰ میلیارد دلار اتلاف و هدررفت انرژی که یک رقم عجیب و فاجعه است.»
در این میان، مدیرعامل شرکت توزیع برق استان تهران نیز اعلام کرده است که به منظور مدیریت مصرف، واحدهای تجاری بزرگ و مراکز خرید باید در ساعات اوج مصرف از ساعت ۱۲ تا ۱۶ تعطیل شوند یا از مولدهای اختصاصی استفاده کنند. وی همچنین از فعالیت ۲۲ اکیپ گشت شبانه برای شناسایی و برخورد با مشترکان پرمصرف خبر داده است.
اما آیا چنین اقداماتی برای کنترل بحران کافی است؟ فرزین سوادکوهی، کارشناس حوزه انرژی در گفت‌وگو با فرارو، از ابعاد پنهان و واقعی این ناترازی پرده برداشت.
او اظهار داشت: «برخلاف آنچه اعلام می‌شود، کمبود برق کشور بیش از ۱۵ هزار مگاوات است و حتی برخی برآوردها، عددی دو برابر این میزان را نشان می‌دهند. بنابراین پایه کسری برق در کشور را می‌توان از حدود ۲۰ هزار مگاوات در نظر گرفت.»
به گفته او، هر ساله شدت مصرف برق نسبت به سال قبل افزایش می‌یابد، و با توجه به تغییرات اقلیمی و افزایش دما در بسیاری از مناطق کشور، فشار مضاعفی بر سیستم تولید و توزیع برق وارد شده است. سوادکوهی ادامه داد: «زیرساخت‌های برقی کشور از جمله در بخش خانگی، صنعتی، سامانه‌های سرمایشی و حتی سیستم انتقال برق، دچار فرسودگی و اتلاف گسترده هستند و این خود به بحران دامن می‌زند.»
وی در تحلیل ریشه‌های وضعیت فعلی افزود: «در طول هشت سال گذشته، هشدارهای متعددی از سوی تولیدکنندگان برق مطرح شد که اگر تغییری در سیاست‌های انرژی ایجاد نشود، با ناترازی وسیع روبرو خواهیم شد. اما نه‌تنها به این هشدارها توجه نشد، بلکه سرمایه‌گذاری در بخش نیروگاهی نیز متوقف ماند. بخش خصوصی نیز به دلیل نبود مشوق و بستر مناسب، تمایلی به سرمایه‌گذاری نشان نداد و نتیجه آن، بحرانی است که امروز شاهد آن هستیم.»
این کارشناس تاکید کرد: «حتی در زمستان گذشته نیز، قطعی برق در برخی نقاط کشور رخ داد که نشانه‌ای از وخامت وضع موجود است. همچنین برخلاف صحبت‌ها درباره توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر، هنوز اقدامی جدی در این حوزه صورت نگرفته و بیشتر، مصرف از اندوخته‌های گذشته بوده است.»
سوادکوهی با اشاره به مشکلات واردات تجهیزات برای ساخت نیروگاه‌های تجدیدپذیر، افزود: «اختلال در روند ترخیص و تحویل تجهیزات موردنیاز برای احداث این نیروگاه‌ها، مانعی جدی است. حتی اگر رئیس‌جمهور قول داده باشد که ۳ هزار مگاوات به ظرفیت برق اضافه خواهد شد، تحقق این وعده در بازه زمانی سه‌ماهه بسیار بعید به نظر می‌رسد.»
او ادامه داد: «ما اکنون در وضعیت اضطراری قرار داریم و نمی‌توان با تداوم سیاست‌های فعلی کشور را به سمت توسعه پیش برد. لازم است که انحصار دولتی کاهش یابد و بستر مناسب برای جذب سرمایه‌گذاری بخش خصوصی فراهم شود.»
سوادکوهی با تاکید بر اینکه صنایع کشور، به ویژه شهرک‌های صنعتی، پتروشیمی‌ها و کارخانه‌ها، اولین قربانیان خاموشی‌ها هستند، گفت: «این اختلال سپس به بخش‌های تجاری، خانگی و حتی درمانی سرایت می‌کند. بیمارستان‌ها و درمانگاه‌ها نیز از آسیب قطعی برق در امان نیستند و این مساله می‌تواند تبعات خطرناکی به دنبال داشته باشد. این مسئله حتی ممکن است باعث افزایش هزینه تولید کالاها و در نتیجه بالا رفتن قیمت‌ها و کمبود برخی اقلام شود.»
وی با نگاهی انتقادی به اقدامات مقطعی، اظهار داشت: «برنامه‌هایی مانند گشت شبانه کنترل مصرف برق، اگرچه شاید در کوتاه‌مدت اثری جزئی داشته باشند، اما اساساً رویکردی علمی و پایدار به حساب نمی‌آیند. سوال اینجاست که چرا همیشه باید صبر کنیم تا بحران به اوج برسد و سپس به فکر بیفتیم؟»
او همچنین به مسئله استخراج رمزارزها و مصرف بالای برق در این زمینه اشاره کرد و گفت: «افکار عمومی نگران است؛ وقتی رسانه‌های رسمی از وجود شهرک‌های استخراج رمزارز خبر می‌دهند، این تصور ایجاد می‌شود که بخش بزرگی از برق کشور صرف فعالیت‌هایی می‌شود که اولویت ندارند.»
به باور او، حتی اگر توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر از همین امروز با جدیت آغاز شود، نتیجه‌بخش بودن آن حداقل یک دهه زمان می‌برد. او تاکید کرد: «برای ساخت و راه‌اندازی نیروگاه‌های تجدیدپذیر، سرمایه‌گذاری بالغ بر ۲ میلیارد دلار نیاز است. متأسفانه تصمیم‌گیری‌ها بسیار دیر انجام شده‌اند. دولت باید هرچه سریع‌تر از دخالت در تمام حلقه‌های زنجیره تولید، قیمت‌گذاری و توزیع برق دست بردارد و زمینه را برای حضور بخش خصوصی فراهم کند. تا زمانی که این چرخه ناکارآمد ادامه داشته باشد، امیدی به بهبود شرایط نیست.»
