پشت‌پرده خشک‌شدن فضای سبز تهران در تابستان امسال
در حالی که پایتخت با موج گرمای بی‌سابقه و تنش شدید آبی مواجه است، گزارش‌ها حاکی از خشکیدگی گسترده درختان در نقاط مهم تهران است.
با تشدید بحران کم‌آبی و اوج‌گیری گرمای کم‌سابقه در تهران، وضعیت درختان پایتخت نیز به مرحله هشدار رسیده و شواهد موجود از وخامت شرایط فضای سبز در مناطق شاخصی چون خیابان ولیعصر، جنگل‌های چیتگر، پارک ملی خجیر و سرخه‌حصار حکایت دارد. کاهش بارندگی، تغییرات اقلیمی، و کاستی در مدیریت آبیاری، شرایطی را به‌وجود آورده‌اند که درختان این مناطق یکی پس از دیگری در حال خشک شدن‌اند؛ بحرانی که به گفته مسئولان، زنگ خطری جدی برای آینده محیط زیست شهری تهران است.
حسن عباس‌نژاد، رئیس سازمان حفاظت محیط زیست استان تهران، از تشکیل پرونده‌هایی ویژه برای بررسی پدیده خشکیدگی درختان در چند نقطه مهم پایتخت خبر داده است. او تصریح کرده که در کنار دادستانی و سازمان بازرسی کل کشور، تحقیقات تخصصی پیرامون دلایل این پدیده در حال انجام است.
به باور عباس‌نژاد، مجموعه‌ای از عوامل در این بحران نقش دارند؛ از کاهش نزولات جوی و بحران اقلیم تا ضعف‌های مدیریتی در نگهداری فضای سبز. او با اشاره به کاربرد نادرست آب فاضلاب در برخی مناطق برای آبیاری درختان، تأکید کرد که بهره‌گیری نکردن از شیوه‌های نوین و اکوسیستم‌محور در مدیریت فضای سبز، باعث تشدید این وضعیت شده است. او هشدار داد: «بیماری شانکر با سرعت زیادی در میان درختان ضعیف گسترش پیدا می‌کند. در چنین شرایطی، هر نوع آسیب یا حمله آفت می‌تواند منجر به خشک شدن سریع درختان شود. اگر این روند متوقف نشود، طی مدت کوتاهی بخش بزرگی از فضای سبز شهر از بین خواهد رفت.»
یکی از موضوعات محوری که در میانه این بحران به چشم می‌خورد، ضعف نظارت بر روند حفاظت از فضای سبز و عدم عضویت سازمان محیط زیست در کمیسیون ماده ۷ شهرداری‌هاست؛ نهادی که تصمیمات اساسی در خصوص قطع یا نگهداری درختان را اتخاذ می‌کند. عباس‌نژاد بر لزوم عضویت این سازمان در کمیسیون مذکور تأکید کرده و معتقد است که با حضور کارشناسان محیط زیست در این شورا، تصمیم‌گیری‌ها می‌تواند از پشتوانه علمی و اجرایی قوی‌تری برخوردار باشد.
خشک‌شدن گسترده درختان در خیابان ولیعصر، چیتگر، خجیر و سرخه‌حصار در حالی ادامه دارد که دمای بالا، کاهش منابع آبی، آبیاری غیراصولی و هرس نادرست همگی در این بحران دخیل‌اند. این عوامل دست‌به‌دست هم داده‌اند تا بخش قابل توجهی از ذخایر طبیعی شهر در معرض نابودی قرار گیرد؛ منابعی که جبران آن‌ها در صورت از بین رفتن، اگر نگوییم غیرممکن، بسیار دشوار خواهد بود.
بر اساس داده‌های رسمی منتشرشده از سوی شهرداری، دلیل عمده قطع درختان در تهران کهنسالی، آفت‌زدگی یا آسیب‌های طبیعی عنوان شده است. در چنین مواردی کمیسیون ماده ۷ شهرداری مجوز قطع این درختان را صادر می‌کند. اما شواهد میدانی و گزارش‌های غیررسمی حاکی از آن است که در بسیاری از مواقع، درختان بدون دلیل مشخص یا بررسی کارشناسی قطع می‌شوند؛ موضوعی که نگرانی فعالان زیست‌محیطی و ساکنان مناطق شهری را برانگیخته است.
کارشناسان محیط زیست باور دارند که این بحران، صرفاً ناشی از عوامل طبیعی مانند آفت یا پیری درختان نیست. به اعتقاد آن‌ها، کاهش جدی منابع آب و ناتوانی در اجرای آبیاری اصولی در سال‌های اخیر، باعث شده است که درختان تاب‌آوری خود را از دست بدهند. هم‌زمان، افزایش میزان آلاینده‌ها در هوای تهران، تغییر اقلیم و کاهش رطوبت خاک نیز شرایط زیستی را برای گیاهان به شدت دشوار کرده است.
از دیگر مشکلاتی که در این حوزه مشاهده می‌شود، اجرای پروژه‌های عمرانی بدون درنظر گرفتن ملاحظات زیست‌محیطی است؛ پروژه‌هایی که با دستکاری در ساختار خاک و منابع آبی زیرسطحی، باعث تضعیف ریشه درختان و در نهایت خشک‌شدن آن‌ها می‌شوند.
در کنار این چالش‌ها، ضعف در سیستم مدیریت شهری نیز به وضوح خود را نشان می‌دهد. گرچه شهرداری و دیگر نهادهای ذی‌ربط، قوانینی برای حفاظت از فضای سبز دارند، اما اجرای این قوانین اغلب با مشکلات متعدد روبه‌روست. نبود نظارت کافی بر عملکرد پیمانکاران، صدور مجوزهای قطع درختان بدون ارزیابی دقیق، و عدم شفافیت در اطلاع‌رسانی به شهروندان از جمله معضلاتی هستند که بر شدت این بحران افزوده‌اند.
در برخی موارد، فشارهای اقتصادی و تمایل به توسعه شهری موجب شده تا درختان به‌عنوان موانع فیزیکی برای پروژه‌ها تلقی شوند و حذف آن‌ها بدون هیچ جایگزین مناسبی در اولویت قرار گیرد. فعالان محیط زیست بارها نسبت به این روند و فقدان هماهنگی میان سازمان‌ها و نهادهای تصمیم‌گیر اعتراض کرده‌اند.
از بین رفتن درختان در تهران تنها یک تهدید برای زیبایی‌شناسی شهری نیست. کاهش پوشش سبز، کاهش تولید اکسیژن، افزایش آلودگی هوا و بالا رفتن دمای محیط، همگی از پیامدهای مستقیم کاهش درختان هستند. افزون بر این، فضای سبز شهری نقشی اساسی در کاهش اضطراب، بهبود کیفیت زندگی و ایجاد حس تعلق به محیط زندگی دارد؛ ویژگی‌هایی که در صورت تداوم وضعیت فعلی به مخاطره می‌افتند.
خیابان ولیعصر به عنوان یکی از نمادهای سبز تهران، در سال‌های اخیر شاهد از بین رفتن بخش چشمگیری از درختان خود بوده است. این خیابان که روزگاری با درختان چنار قدبرافراشته‌اش شناخته می‌شد، امروز تصویری متفاوت و نگران‌کننده به نمایش می‌گذارد؛ موضوعی که نه‌تنها ساکنان منطقه بلکه گردشگران را نیز متأثر کرده است.
پارک‌های پرطرفداری مانند چیتگر و سرخه‌حصار نیز با پدیده خشکیدگی و قطع درختان روبه‌رو شده‌اند؛ اتفاقی که مستقیماً تنوع زیستی، کیفیت هوا و زیستگاه جانوران این مناطق را تهدید می‌کند.
در مجموع، آنچه امروز درختان تهران را به مرز نابودی کشانده، ترکیبی از فشارهای طبیعی، بی‌توجهی مدیریتی، کمبود منابع و ضعف نظارت است. اگرچه برخی طرح‌ها برای کاشت درختان جدید کلید خورده‌اند، اما شرایط فعلی نیازمند یک برنامه‌ریزی جامع، هماهنگ و پایدار است تا پایتخت بتواند بار دیگر با طبیعت آشتی کند و از میراث سبزش محافظت کند.
