قاتل خاموش امید جهان در کمین خانواده‌ها
مرگ ناگهانی امید جهان روی صحنه اجرا، نه تنها جامعه موسیقی را شوکه کرد، بلکه بار دیگر توجه به تهدید پنهان بیماری‌های قلبی ژنتیکی را به میان آورد.
امید جهان، خواننده ۴۴ ساله موسیقی پاپ، هنگام اجرای برنامه در شهر بم دچار عارضه قلبی شد و پس از انتقال به بیمارستان، تنها یک روز بعد بر اثر حمله قلبی جان خود را از دست داد.
پدر او، محمود جهان، خواننده مشهور موسیقی بندری، نیز در سال ۱۳۹۶ به دلیل همان عارضه قلبی فوت کرده بود. این تکرار، بار دیگر اهمیت شناسایی بیماری‌های قلبی ژنتیکی در خانواده‌ها را نشان می‌دهد. کارشناسان معتقدند اگر این زمینه‌ها به موقع کشف و کنترل شوند، بسیاری از چنین تراژدی‌هایی قابل پیشگیری هستند.
بیماری‌های قلبی ژنتیکی؛ تهدیدی خاموش
بیماری‌های قلبی ژنتیکی می‌توانند سال‌ها بدون علامت باقی بمانند و نخستین نشانه آن‌ها گاهی به مرگ ناگهانی منجر می‌شود. کاردیومیوپاتی‌ها یکی از علل شایع مرگ ناگهانی در جوانان و ورزشکاران هستند که به دلیل تغییرات ژنی در پروتئین‌های ساختاری قلب ایجاد می‌شوند. بی‌بی‌سی در گزارشی آورده است: «بیماران مبتلا به عارضه موسوم به کاردیومیوپاتی که بر ماهیچه قلب اثر می‌گذارد، ممکن است تا زمان ایست قلبی هیچ نشانه‌ای از بیماری نداشته باشند.»
سندروم‌هایی مانند Long QT، Brugada و CPVT می‌توانند آریتمی‌های خطرناک ایجاد کنند، حتی در افرادی که پیش‌تر هیچ علامتی نداشته‌اند. دکتر حسین فرشیدی، متخصص قلب و عروق، درباره این موضوع گفت: «آریتمی ممکن است ابتدا به شکل یک مکث کوتاه در ضربان قلب باشد که نادیده گرفته می‌شود، اما اگر طولانی یا شدید شود، می‌تواند مشکلات جدی ایجاد کند.»
علاوه بر این، برخی نقایص مادرزادی قلب ممکن است در بدو تولد خفیف یا بدون علامت باشند و در صورت عدم تشخیص، بعدها منجر به مشکلات جدی شوند. دکتر ریاض غیرتمند توضیح داد: «تست‌های ورزشی می‌توانند برخی بیماری‌ها را شناسایی کنند، اما برای نواقص مادرزادی یا نقص دیواره بین دو دهلیز نیاز به اکو است.»
برخی بیماری‌های دریچه‌ای و اختلالات بافت همبند نیز ریشه ژنتیکی دارند و با پیشرفت آهسته، می‌توانند نارسایی قلبی ایجاد کنند. آئورت‌پاتی‌های ارثی مانند سندروم مارفان و اهلرز-دانلوس نیز خطر پارگی آئورت یا آنوریسم را افزایش می‌دهند. بررسی دقیق تاریخچه خانوادگی، معاینات دوره‌ای و در صورت نیاز آزمایش‌های ژنتیکی می‌تواند جان بسیاری را نجات دهد.
چه زمانی باید آزمایش ژنتیکی انجام داد؟
اگر یکی از اعضای درجه یک خانواده به طور ناگهانی بر اثر ایست قلبی فوت کرده یا بیماری قلبی ژنتیکی داشته است، احتمال وجود زمینه ژنتیکی در سایر اعضا بالا می‌رود. دکتر خلیل فروزان نیا، فوق تخصص جراحی قلب و عروق، درباره زمان آزمایش گفت: «متخصص قلب سابقه پزشکی و خانوادگی شما را بررسی کرده و در صورت نیاز آزمایش ژنتیکی تعیین می‌کند تا خطرات فعلی و آینده شناسایی شوند.»
دکتر محمود هادی زاده اضافه کرد: «اگر اقوام درجه یک سابقه بیماری قلبی زودرس دارند، یا علائمی مانند درد قفسه سینه، تنگی نفس یا تپش نامنظم قلب دارید، یا در خانواده‌تان مرگ ناگهانی رخ داده است، لازم است هرچه سریع‌تر به پزشک مراجعه کنید.»
آمار و واقعیت‌ها
بیماری‌های قلب و عروق مهم‌ترین عامل مرگ و میر ایرانیان هستند. بر اساس آمار وزارت بهداشت و ثبت احوال، سالانه حدود ۱۴۰ هزار نفر جان خود را از دست می‌دهند و هزاران نفر بستری یا ناتوان می‌شوند. فشار خون بالا که حدود ۲۴ درصد جمعیت کشور به آن مبتلا هستند، یکی از عوامل اصلی بیماری‌های قلبی است.
چرا بیماری‌های قلبی ژنتیکی جدی گرفته نمی‌شوند؟
عدم آگاهی و تصور اینکه بدون علامت فرد نمی‌تواند بیمار شود، باعث می‌شود بسیاری این خطر را نادیده بگیرند. همچنین محدودیت‌های اقتصادی و کمبود امکانات آزمایشگاهی، مانع پیگیری تست‌های ژنتیکی می‌شود. دکتر فرهود درباره علت مرگ امید جهان گفت: «احتمالاً علت حمله قلبی او ژنتیکی بوده است. در کلینیک ابتدا بیمار تحت مشاوره قرار می‌گیرد و سپس ژن مورد نظر بررسی می‌شود. اگر امکان تست در ایران فراهم نباشد، نمونه به خارج منتقل می‌شود.»
هزینه این آزمایش‌ها بسته به نوع آن، از ۵ میلیون تومان تا ۴۰۰ دلار متغیر است و برخی تحت پوشش بیمه تکمیلی قرار دارند.
