راز طول عمر بیشتر زنان فاش شد؛ طبیعت از آغاز به نفع زنان برنامه‌ریزی کرده بود!
چرا زنان تقریباً در تمام کشورهای جهان بیشتر از مردان عمر می‌کنند؟
پژوهش‌های جدید علمی، پرده از راز دیرپای طول عمر بیشتر زنان نسبت به مردان برداشته‌اند؛ رازی که برخلاف تصور عمومی، ارتباطی مستقیم با سبک زندگی ندارد، بلکه در ژنتیک و فرآیند تکاملی حیات ریشه دارد.
به گزارش فرارو به نقل از دیلی گلکسی، دانشمندان سال‌ها در پی پاسخ به این پرسش بوده‌اند که چرا زنان معمولاً چند سال بیش از مردان زندگی می‌کنند. اختلافی که میانگین آن در سراسر جهان حدود پنج سال است و حتی در دوره‌هایی پرتنش چون جنگ‌ها، بیماری‌های همه‌گیر و تحولات بزرگ اجتماعی نیز همچنان پابرجا مانده است. اکنون مطالعه‌ای گسترده روی صدها گونه جانوری، پاسخی تازه برای این راز یافته است: علت در خود ژن‌ها و نقشه تکامل نهفته است، نه در محیط یا فرهنگ.
این تحقیق که در مجله Science Advances منتشر شده و سرپرستی آن بر عهده دکتر «یوهانا استرک» از دانشگاه جنوب دانمارک بوده، داده‌های مربوط به ۵۲۸ گونه پستاندار و ۶۴۸ گونه پرنده را، هم در زیستگاه طبیعی و هم در محیط‌های کنترل‌شده مانند باغ‌وحش‌ها، تحلیل کرده است. نتایج نشان می‌دهد اختلاف طول عمر میان نر و ماده در گونه‌های مختلف نه اتفاقی است و نه منحصر به انسان، بلکه بخشی از استراتژی تکاملی موجودات برای بقا و تولیدمثل است.
نقشه‌ای که تکامل برای عمر طراحی کرده است
در میان پستانداران، ماده‌ها به‌طور میانگین ۱۲ تا ۱۳ درصد بیشتر از نرها عمر می‌کنند، اما در میان پرندگان الگو برعکس است؛ نرها حدود ۵ درصد عمر طولانی‌تری دارند. این تفاوت، نه با رژیم غذایی و نه با اندازه بدن یا شرایط زندگی توضیح داده نمی‌شود، بلکه در ساختار ژنتیکی و شیوه تولیدمثل ریشه دارد.
در بدن پستانداران، ماده‌ها دارای دو کروموزوم X هستند که همچون «تور ایمنی ژنتیکی» عمل کرده و از بدن در برابر جهش‌های خطرناک محافظت می‌کند. در مقابل، نرها تنها یک کروموزوم X و یک Y دارند که همین مسئله سبب آسیب‌پذیری بیشترشان می‌شود. اما در پرندگان، این الگو برعکس است؛ ماده‌ها کروموزوم‌های ZW و نرها ZZ دارند، بنابراین جنس نر در موقعیتی ایمن‌تر از نظر ژنتیکی قرار گرفته است.
دکتر استرک در توضیح نتایج پژوهش خود می‌گوید:«حتی زمانی که حیوانات در محیط‌های امن مانند باغ‌وحش، دور از خطر شکارچیان یا بیماری‌ها زندگی می‌کنند، تفاوت میان طول عمر جنس‌ها همچنان باقی می‌ماند. این نشانه‌ای واضح است که زیست‌شناسی، نه محیط، عامل اصلی این شکاف است.»
این تحقیق با تکیه بر پایگاه داده Species360، بزرگ‌ترین بانک اطلاعاتی جهانی باغ‌وحش‌ها و آکواریوم‌ها انجام شده و ادامه‌ای بر مطالعات مشابه درباره انسان‌ها، شامپانزه‌ها و گوریل‌هاست. در همه این گونه‌ها الگوی مشابهی تکرار می‌شود: جنس ماده عمر بیشتری دارد. پایگاه Earth.com نیز در گزارشی جداگانه این یافته‌ها را تأیید کرده و از آن به‌عنوان الگویی پایدار در سراسر قلمرو جانوران یاد کرده است.
هزینه رقابت و بهای بقا
یکی از دلایل اصلی عمر کوتاه‌تر نرها در پستانداران، رقابت شدید برای جفت‌یابی یا همان انتخاب جنسی است. در گونه‌هایی که نرها برای به‌دست آوردن جفت با یکدیگر مبارزه می‌کنند ـ از شیرها تا گوزن‌ها ـ انرژی فراوانی صرف نبرد، نمایش قدرت و حفاظت از قلمرو می‌شود؛ انرژی‌ای که در نهایت از طول عمر می‌کاهد.
در گزارش پژوهش آمده است:«تکامل در بسیاری از گونه‌ها، بقا را فدای موفقیت تولیدمثل می‌کند. نرهای گونه‌های چندهمسری بهای سنگینی برای رقابت می‌پردازند.»
زخم‌های ناشی از درگیری، استرس مزمن و نیاز به نگهداری بدنی قوی‌تر و درشت‌تر، همگی عواملی هستند که سرعت پیری را افزایش می‌دهند.
در مقابل، بیشتر پرندگان تک‌همسرند و هر دو والد در مراقبت از جوجه‌ها نقش دارند، بنابراین زندگی آرام‌تر و کم‌استرسی دارند. البته در گونه‌هایی مانند عقاب‌ها یا جغدها که ماده‌ها از نظر جثه بزرگ‌تر و سلطه‌گرترند، الگو باز هم وارونه می‌شود و نرها عمر کوتاه‌تری پیدا می‌کنند.
نقش مادری، ایمنی و بقا
در بسیاری از گونه‌ها، ماده‌ها نقش اصلی را در مراقبت از فرزندان برعهده دارند و ظاهراً تکامل این نقش را با عمر طولانی‌تر پاداش داده است. پژوهش نشان می‌دهد در گونه‌هایی با مراقبت مادری گسترده‌تر، مانند نخستی‌سانان، عمر بیشتر در جنس ماده شایع‌تر است. بقای مادر به‌طور مستقیم احتمال زنده‌ماندن فرزندان را افزایش می‌دهد و همین امر طول عمر را به مزیتی تکاملی تبدیل کرده است.
سیستم ایمنی نیز در این میان نقشی کلیدی دارد. بدن پستانداران ماده معمولاً پاسخ ایمنی قوی‌تری از نرها نشان می‌دهد؛ امری که آن‌ها را در برابر بسیاری از بیماری‌ها محافظت می‌کند، هرچند خطر ابتلا به بیماری‌های خودایمنی را هم افزایش می‌دهد. در مقابل، نرها به‌دلیل ایمنی ضعیف‌تر بیشتر در معرض عفونت‌ها هستند، اما کمتر دچار اختلالات ایمنی می‌شوند.
به باور دانشمندان، این تعادل میان مزیت و آسیب، میراثی کهن از فرایند تکامل است که از فیل‌ها تا انسان‌ها دیده می‌شود. به بیان دیگر، تفاوت میان طول عمر زنان و مردان بسیار قدیمی‌تر از تمدن انسانی است و در ژن‌های حیات حک شده است.
انسان همچنان تابع قانون طبیعت است
حتی با وجود پیشرفت‌های بزرگ در پزشکی، تغذیه و رفاه اجتماعی، الگوی تکاملی عمر در انسان همچنان همان منطق قدیمی را دنبال می‌کند. بر اساس داده‌های سازمان جهانی بهداشت، زنان در تقریباً همه کشورهای دنیا بیش از مردان عمر می‌کنند. در سوئد، کشوری که سابقه طولانی در ثبت آمار مرگ‌ومیر دارد، این فاصله از حدود دو سال در قرن هجدهم به بیش از پنج سال در دوران معاصر رسیده است. پژوهشگران علت این افزایش را کاهش مرگ‌ومیر مادران و کمتر شدن تلفات زودرس مردان می‌دانند.
با این حال، حتی پیشرفت‌های پزشکی نیز نمی‌تواند اثر ژنتیکی و تکاملی را به‌طور کامل از میان ببرد. دکتر استرک در پایان تأکید می‌کند:«می‌توانیم این فاصله را کاهش دهیم، اما به احتمال زیاد هرگز قادر نخواهیم بود آن را کاملاً از بین ببریم.»
در نتیجه، بر اساس یافته‌های این پژوهش گسترده، طول عمر بیشتر زنان صرفاً نتیجه مراقبت‌های بهتر یا سبک زندگی سالم‌تر نیست، بلکه میراثی است که از میلیون‌ها سال پیش در ساختار زیستی ما نقش بسته است. این یافته‌ها نشان می‌دهد طبیعت، در نبرد میان ژن‌ها و گذر زمان، از همان آغاز طرحی دقیق برای بقا در ذهن داشته است؛ طرحی که زنان را در مسیر طولانی‌تری از زندگی قرار داده است.
