خودکشی رزیدنت‌های جوان ایران همچنان هشداردهنده است
جامعه پزشکی ایران بار دیگر در شوک فرو رفته است؛ در حالی که فشارهای روزمره و شرایط طاقت‌فرسای دوران رزیدنتی زندگی پزشکان جوان را تحت تأثیر قرار داده، اخبار ناگوار از خودکشی برخی از آنها نگرانی‌ها درباره سلامت روان در این قشر را افزایش داده است.
در روزهای اخیر، خبر درگذشت ناگهانی یاسمن شیرانی، رزیدنت تخصصی زنان و زایمان، بار دیگر توجه جامعه پزشکی ایران را به بحران سلامت روان رزیدنت‌ها جلب کرده است. هرچند علت رسمی مرگ او هنوز تأیید نشده، اما برخی همکاران او معتقدند این اتفاق ناشی از خودکشی بوده است.
یاسمن شیرانی از خانواده‌ای کاملاً پزشکی می‌آمد؛ پدر، مادر، خاله، پدربزرگ و مادربزرگ او همگی پزشک بودند. با وجود این حمایت و تجربه خانوادگی، فشارهای شدید دوران رزیدنتی برای او غیرقابل تحمل بوده است.
خودکشی رزیدنت‌ها در ایران؛ بالاتر از میانگین جهانی
مجله لنست (The Lancet) در شماره ژوئن ۲۰۲۴ خود گزارشی منتشر کرد که نشان می‌دهد ایران یکی از بالاترین نرخ‌های خودکشی در میان رزیدنت‌ها را دارد. این نشریه معتبر جهانی در گزارش خود آورده است که خودکشی میان پزشکان جهان به‌طور کلی نگران‌کننده است و نرخ آن از جمعیت عمومی بالاتر است. طبق یک تحلیل جهانی در سال ۲۰۱۹، حدود ۲۵.۵ درصد پزشکان در طول عمر خود با افکار خودکشی مواجه شده‌اند.
اما وضعیت ایران بسیار بحرانی‌تر است؛ پژوهش‌های داخلی نشان می‌دهد ۳۴ درصد از رزیدنت‌های ایرانی با افکار خودکشی دست و پنجه نرم می‌کنند و بنا به گزارش لنست، سالانه تقریباً ۱۳ رزیدنت پزشکی در ایران بر اثر خودکشی جان خود را از دست می‌دهند. با توجه به جمعیت حدود ۱۵ هزار رزیدنت فعال، این رقم معادل ۱۰۰ مورد خودکشی در هر ۱۰۰ هزار نفر است، در حالی که میانگین جهانی تنها ۶.۵ مورد در هر ۱۰۰ هزار نفر است.
عوامل ساختاری بحران؛ از ساعت‌های طولانی تا ممنوعیت طبابت آزاد
به نوشته لنست، رزیدنت‌های ایرانی ساعات طولانی کار می‌کنند و در مقابل دستمزد محدودی دریافت می‌کنند. طبق قانون، آنها اجازه ندارند خارج از بیمارستان‌های دولتی طبابت کنند یا مطب شخصی داشته باشند.
همچنین، مواجهه با خشونت و پرخاشگری بیماران و همراهان و عدم دسترسی به حمایت روانی به‌دلیل انگ اجتماعی، شرایط سخت و فشار روانی آنها را تشدید کرده است. این عوامل باعث شده است استرس، بی‌خوابی مزمن، فرسودگی شغلی و افسردگی در زندگی روزمره رزیدنت‌ها ریشه بدواند؛ وضعیتی که لنست آن را «ترکیبی مرگبار از خستگی، ناامیدی و بی‌پناهی» توصیف کرده است.
این گزارش پیشنهاد می‌کند که مجموعه‌ای از اقدامات پیشگیرانه و توانبخشی روانی در سطوح فردی و سازمانی و با نظارت مجلس، وزارت بهداشت، سازمان نظام پزشکی و بیمه‌ها اجرا شود. یکی از مهم‌ترین توصیه‌ها بازتعریف جایگاه رزیدنت‌ها به عنوان شاغلان رسمی است؛ چرا که آنها به صورت تمام‌وقت کار می‌کنند اما از حقوق و مزایای کارکنان رسمی بهره‌مند نیستند.
لنست همچنین توصیه می‌کند اگر دولت امکان افزایش مستقیم حقوق را ندارد، باید اجازه دهد رزیدنت‌ها در خارج از بیمارستان‌های دولتی فعالیت درمانی محدود داشته باشند. بهبود کیفیت خوابگاه‌ها و امکانات رفاهی، افزایش سالانه تعرفه‌های پزشکی متناسب با تورم و گفت‌وگو با نمایندگان رزیدنت‌ها از دیگر راهکارهای پیشنهادی این گزارش است.
واکنش مجلس؛ ضرورت ورود جدی به بحران رزیدنت‌ها
سلام ستوده، عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس، با تأکید بر ناکامی دولت در پاسخ به مطالبات رزیدنت‌ها گفته است: «انتظارات رزیدنت‌ها عجیب و غیرممکن نیست. آنها فقط سامان‌دهی منطقی می‌خواهند؛ تعیین ساعت کاری عادلانه، حفظ شأن و افزایش حقوق‌شان.»
ستوده با اشاره به جلسات متعدد کمیسیون بهداشت درباره بحران فرسودگی پزشکان جوان افزود: «آقای پزشکیان که خود سابقه وزارت بهداشت دارد، کاملاً بر این حوزه اشراف دارد و ما همه دغدغه‌ها را به وزارتخانه منتقل کرده‌ایم. اما متأسفانه هنوز برنامه‌های حمایت از رزیدنت‌ها عملیاتی نشده‌اند.»
