هشدار کارشناسان: تهران روی لبه بحران آب ایستاده است
پرهیز از برنامه‌ریزی نادرست و تمرکز جمعیت در کلان‌شهرها، کشور را به سمت یک بحران آبی غیرقابل بازگشت می‌برد.
وضعیت منابع آب در بسیاری از شهرهای ایران، به‌ویژه تهران، به مرحله‌ای بحرانی رسیده و کارشناسان هشدار می‌دهند این بحران نه یک پیش‌بینی محتمل، بلکه واقعیتی انکارناپذیر است. پژوهشگران حکمرانی آب تاکید دارند تمرکز بیش از حد جمعیت و سرمایه‌گذاری در مناطق کم‌آب کشور، فشار مضاعفی بر منابع موجود وارد کرده و مدیریت ناکارآمد، این خطر را دوچندان کرده است.
به گزارش دنیای اقتصاد، بررسی‌ها در دو نشست تخصصی نشان می‌دهد ناهماهنگی بین وزارتخانه‌های مسکن، آب و کشاورزی و تصمیمات جزیره‌ای، زمینه‌ساز «تشدید ناترازی آب» شده است. تراکم‌فروشی‌های مکرر در تهران، حجم استاتیک آبخوان‌ها را کاهش داده و این شهر را در معرض «ورشکستگی شدید آبی» قرار داده است.
«بزرگ‌ترین خطای ساختاری ایران حذف کامل منطق بازار از نظام تخصیص آب بوده است.»
این جمله فرزام پوراصغر، رئیس اسبق گروه توسعه پایدار سازمان برنامه و بودجه، کوتاه‌ترین پاسخ به چالش‌های حوزه آب کشور است. او توضیح داد که از ۴۶ هزار میلیارد مترمکعب آب شیرین جهان، تنها حدود ۱۲ هزار میلیارد مترمکعب پتانسیل بهره‌برداری وجود دارد و ایران تنها سهمی کمتر از ۱۳۰ میلیارد مترمکعب داشته که هم‌اکنون به ۱۰۳ میلیارد مترمکعب کاهش یافته است.
پوراصغر تاکید کرد: «میانگین منابع تجدیدپذیر ایران از ۱۳۰ میلیارد مترمکعب به ۱۰۳ میلیارد مترمکعب رسیده و پیش‌بینی می‌شود امسال به حدود ۶۶ میلیارد مترمکعب کاهش یابد.» وی افزود که کاهش بارندگی و افزایش دما باعث کاهش حدود ۲۷ میلیارد مترمکعب از منابع آب کشور به ازای هر درجه افزایش دما می‌شود.
او برداشت بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی را عامل اصلی بحران دانست و گفت: «حدود ۱۶۰ میلیارد مترمکعب از منابع زیرزمینی تخلیه شده که معادل پنج برابر حجم دریاچه ارومیه است. در ۶۹۹ دشت کشور، بیش از ۴۲۲ دشت در وضعیت بحرانی هستند.» پوراصغر همچنین به ناهماهنگی میان وزارت نیرو و وزارت جهاد کشاورزی اشاره کرد و افزود این دوگانگی مانع اصلاح واقعی نظام تخصیص آب شده است.
محسن موسوی خوانساری، پژوهشگر حکمرانی آب، با تشبیهی ساده گفت: «همان‌گونه که خون در بدن باید به‌درستی توزیع شود، منابع آب نیز نیازمند مدیریتی هماهنگ و منصفانه‌اند.» او تاکید کرد که سیاست انتقال جمعیت و سرمایه‌گذاری به سواحل جنوبی و منطقه مکران بدون زیرساخت و مشوق اقتصادی موفق نخواهد بود و در غیاب چنین سیاستی، فشار بر تهران، اصفهان و مشهد افزایش می‌یابد.
محمدعلی حامدی، فعال حوزه آب، سه گزاره کلیدی درباره حکمرانی منابع آب مطرح کرد: محدودیت منابع، تمرکز نامتوازن جمعیت و فقدان نهادهای میانجی با بهره‌برداران. او گفت: «ایران سرزمین کشاورزی نیست و پافشاری بر خودکفایی ۹۰ درصدی با ظرفیت آبی کشور همخوانی ندارد. امنیت غذایی باید بر پایه واقعیت منابع شکل گیرد، نه شعارهای خودکفایی.»
حسین کرمی، معاون امور آمایش سازمان برنامه و بودجه، بر بازگشت منطق بازار در نظام تخصیص آب تاکید کرد و گفت: «ابزارهای محدودکننده قادر به کنترل مصرف نیستند و تنها از طریق قیمت‌گذاری واقعی می‌توان رفتار مصرف‌کننده را اصلاح کرد.» او نمونه‌هایی از مصرف غیرمجاز آب در مناطق حاشیه‌ای تهران و کرج را ذکر کرد و هشدار داد که انتقال آب شیرین‌شده به فلات مرکزی، تقاضای کاذب ایجاد کرده و ساختار توزیع را بر هم می‌زند.
نشست موسسه عالی آموزش و پژوهش برنامه‌ریزی و مدیریت، تصویری روشن از بحران آب ایران ارائه داد: کاهش منابع تجدیدپذیر از ۱۳۰ به ۶۶ میلیارد مترمکعب، برداشت بیش از حد از آب‌های زیرزمینی، تمرکز جمعیت در مناطق خشک، ضعف هماهنگی میان دستگاه‌ها و نادیده گرفتن سازوکارهای اقتصادی، محورهای مشترک تحلیل کارشناسان بود.
راهکارهایی که ارائه شد شامل تمرکززدایی مدیریت منابع، بازگشت به نظام‌های محلی، تقویت بازار آب، انتقال جمعیت به مناطق پرآب، بازنگری در الگوی کشاورزی و بازتعریف نقش دولت در توزیع فعالیت‌ها بود. کارشناسان در پایان هشدار دادند فرصت اصلاح کوتاه است و اگر تغییر نگرش و ساختار مدیریتی آغاز نشود، بحران آب نه تنها محیط زیست، بلکه آینده توسعه و امنیت ایران را تهدید خواهد کرد.
