فاجعه «تجرد قطعی» در ایران: ۱۷ میلیون نفر هرگز ازدواج نکردند!
روند افزایش سن ازدواج در کشور به یک پدیده نگران‌کننده تبدیل شده است؛ آمارهای رسمی نه تنها از تأخیر چند ساله جوانان در آغاز زندگی مشترک حکایت دارند، بلکه نشان می‌دهند شتاب این تأخیر در سال‌های اخیر به طور چشمگیری افزایش یافته است.
میانگین سن ازدواج برای زنان و مردان ایرانی، هر سال اندکی بالاتر می‌رود. مقایسه آمارها نشان می‌دهد که ایرانیان کنونی در مقایسه با جامعه ۵۰ سال پیش، حدود پنج سال دیرتر وارد زندگی مشترک می‌شوند. این تأخیر زمانی، به طور متوسط در هر دهه شمسی، یک سال به سن اولین ازدواج اضافه می‌کند، اما روندهای اخیر حاکی از آن است که نسل‌های جدید با سرعت فزاینده‌ای این میانگین را افزایش می‌دهند.
جهش یک‌ساله در چهار سال
بر اساس گزارش منتشر شده، در سال ۱۴۰۰ میانگین سن ازدواج برای زنان ۲۳.۶ سال و برای مردان ۲۷.۸ سال بود. بنا به اعلام سازمان ثبت احوال کشور، این میانگین در هفت ماهه نخست سال ۱۴۰۴ به ترتیب به ۲۴.۲ سال برای زنان و ۲۸.۳ سال برای مردان رسیده است. این آمار نشان می‌دهد که در بازه زمانی چهار ساله، میانگین سن ازدواج حدود یک سال افزایش یافته است. اتفاقی که در دهه‌های گذشته معمولاً در طول یک دهه رخ می‌داد، اکنون در مدت زمان کمتری به وقوع می‌پیوندد و نشان‌دهنده «عجله» نسل جوان برای ثبت رکوردهای «دیرتر» ازدواج کردن است.
پایتخت جلوتر از کشور؛ تهران رکورددار تجرد
آمارهای مربوط به پایتخت با سایر استان‌ها و همچنین با کل کشور تفاوت‌های قابل توجهی دارد. در شهر تهران، جوانان با تأخیر چند ساله بیشتری نسبت به میانگین کشوری ازدواج می‌کنند. در این کلان‌شهر، پسرها ۲ سال و دخترها ۳ سال بیشتر از میانگین کشور مجرد می‌مانند.
نگاهی به روند تاریخی تأخیر در ازدواج
حدود ۴۹ سال پیش، یعنی در سال ۱۳۵۵، دختران پیش از ۲۰ سالگی و پسران پیش از ۲۵ سالگی زندگی مشترک خود را آغاز می‌کردند. اگر بخواهیم دقیق بیان کنیم دخترها در ۱۹.۷ سالگی و پسرها در ۲۴.۱ سالگی ازدواج می‌کردند.
۲۰ سال طول کشید تا به این میانگین‌ها دو سال اضافه شود؛ به طوری که در سال ۱۳۷۵ سن ازدواج دخترها به ۲۲.۴ سال و پسرها به ۲۵.۶ سال رسید. در ۲۰ سال پس از آن، دوباره دو سال دیگر به این میانگین افزوده شد و در سال ۱۳۹۵ سن ازدواج دختر ها به ۲۳.۲ و پسرها به ۲۷.۳ رسید.
اگر روند افزایشی «هر ده سال تقویمی برابر با یک سال ازدواج دیرتر» را مبنا قرار دهیم، در سال ۱۴۳۰ دختران پس از ۲۶ سالگی و پسران پس از ۳۰ سالگی ازدواج خواهند کرد. اما در صورت لحاظ کردن شتاب فزاینده اخیر، احتمالاً در سال ۱۴۳۰ دخترها قبل از ۳۰ سال و پسرها قبل از ۳۵ سال ازدواج نخواهند کرد. این روند، زنگ خطر جدی برای آینده جمعیت کشور محسوب می‌شود؛ سال ۱۴۳۰، همان سالی است که پیش‌بینی می‌شود جمعیت ایران به ۱۰۰ میلیون نفر برسد و یک سوم ایرانی‌ها سالمند شوند و جمعیت فعال و مؤثر کشور به شدت کاهش پیدا کند.
آمار شوکه‌کننده «تجرد قطعی»
آمارهای جمعیتی، سویه بحرانی این مشکل را نمایان می‌سازد. مرضیه وحید دستجردی، دبیر ستاد ملی جمعیت، در تابستان امسال اعلام کرد که در حال حاضر جمعیت دختران زیر ۲۰ سال ازدواج نکرده معادل ۱۱.۷ میلیون نفر و پسران زیر ۲۰ سال ازدواج نکرده، معادل ۱۲.۹ میلیون نفر است.
اما بحران در آمارهای تجرد قطعی خود را نشان می‌دهد. علیرضا رحیمی، معاون امور جوانان وزارت ورزش و جوانان، در تابستان گذشته گفته است که در ایران ۱۷ میلیون نفر، شامل حدود ۹.۵ میلیون مرد و ۷.۵ میلیون زن، ۴۵ ساله هستند که هرگز ازدواج نکرده‌اند.
اگرچه ۴۵ سالگی لزوماً سن ناامیدی از تشکیل خانواده نیست، اما در معیارهای علم جمعیت‌شناسی، این سن را به عنوان «تجرد قطعی» در نظر می‌گیرند.
آیا وام‌ها چاره کار است؟ نقد جدی به مشوق‌های دولتی
یکی از عوامل مهم تأخیر در ازدواج، چالش‌های اقتصادی به‌ویژه در بخش مسکن است. وام ۳۰۰ میلیون تومانی به هر یک از زوجین، مجموعاً ۶۰۰ میلیون تومان تسهیلات فراهم می‌کند که در شهرهای بزرگ صرفاً معادل رهن یک خانه است؛ اما با تورم موجود، کارشناسان نسبت به کفایت این رقم برای اجاره مسکن تا پایان سال ابراز تردید می‌کنند.
علی اکبر محزون، پژوهشگر جمعیت، دیدگاهی انتقادی نسبت به اثربخشی این مشوق‌ها دارد:
«اگر مشوق‌های مثل وام ازدواج، معضل جامعه هدف را نشانه‌گیری نکند به نتیجه نمی‌رسد و میانگین سن ازدواج با این کار پایین نمی‌آید. هزینه‌های تشکیل خانواده اکنون شامل مسکن، غذا، حمل و نقل، سلامت، آموزش و ... است. باید آمار به دست آورد که مسکن چقدر برای جوانانی که می‌خواهند خانواده تشکیل دهند، هزینه دارد و بودجه محدود دولت و منابع بانک‌ها را به سمت آن هدایت کرد وگرنه وام‌هایی که مقصد مشخص نداشته باشند به نتیجه نمی‌رسند. به محض اینکه وام به بازار برسد، اجاره خانه هم بیشتر می‌شود.»
این کارشناس آمار همچنین تأکید می‌کند که در مشاهده میدانی وضعیت تجرد در شهرها، میانگین سن ازدواج به‌مراتب بیشتر از آمارهای رسمی ثبت احوال است:
«شاخص سن ازدواج در کلانشهرها متفاوت با سطح هر استان و مخصوصا کشور است. جوامعی که به سرعت شهرنشین شدند سن ازدواج بالاتری دارند و نباید تعجب کنید که در اطراف خود ازدواج‌های بالاتر از ۳۰ - ۳۵ سال می‌بینید. در ارزیابی مناطق بیست و دو گانه تهران مشخص شد که میانگین مناطق برخوردار به وضوح بیشتر از میانگین شهر و کشور است.»
