ایران در ششمین خشکسالی پیاپی؛ بحران آب جدی‌تر از همیشه است
ایران در حالی وارد ششمین خشکسالی متوالی خود شده که پیش‌بینی‌ها تا آذر ۱۴۰۴ نیز هیچ بارشی را نوید نمی‌دهد.
بسیاری از کارشناسان اقلیمی تأکید دارند که ایران درگیر ششمین دوره خشکسالی پیاپی خود شده است و تحلیل‌ها نشان می‌دهد تا اواخر آذرماه ۱۴۰۴، هیچ بارشی در راه نیست. این نگرانی با نگاه به نیمه دوم آبان‌ماه امسال شدت گرفته؛ چرا که تهران حتی رنگ باران یا برف را هم به خود ندیده، حال آن‌که در سال‌های گذشته، در همین بازه زمانی، بارش برف معمول بود. برخی امیدوارند که زمستان پربارشی بتواند بخش‌هایی از این بحران را کاهش دهد، اما کارشناسان هشدار می‌دهند که بدون مدیریت صحیح منابع آبی، تابستان آینده ایران می‌تواند با شرایط وخیم‌تری مواجه شود.
در این شرایط، بسیاری از شهروندان به تصویرسازی آینده کشور در ۱۰ سال آینده می‌پردازند؛ تصویری که گاه با امید و گاه با نگرانی و ناامیدی همراه است. داده‌های علمی اما چهره‌ای واقعی‌تر از وضعیت اقلیمی ایران ارائه می‌کند و به کارشناسان امکان می‌دهد بحران پیش رو را بهتر تحلیل کنند.
احد وظیفه، رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی سازمان هواشناسی، در گفتگو با فرارو گفت:
«احتمال تکرار الگوی کاهشی بارش در سال‌های آینده ایران وجود دارد. بررسی روندهای اقلیمی نشان می‌دهد که تغییرات الگوی بارش نه‌تنها در ایران بلکه در سراسر کره زمین در حال وقوع است. مسیر حرکت جریان‌های سریع باد در ترازهای بالای جو، موسوم به رودباد یا جت‌استریم، در دهه‌های اخیر تغییر کرده و به سمت قطب شمال در نیم‌کره شمالی و قطب جنوب در نیم‌کره جنوبی جابه‌جا شده است.»
او ادامه داد:
«از آنجا که بخش عمده خشکی‌های زمین در نیم‌کره شمالی قرار دارند، این جابه‌جایی تأثیر زیادی بر بارش و اقلیم کشورهای این نیم‌کره، از جمله ایران، دارد. یکی از الگوهای اصلی گردش جو، سلول هادلی است؛ در این چرخه، هوای گرم و مرطوب مناطق استوایی به سمت بالا صعود می‌کند، بارندگی‌های سنگین را در نواحی استوایی به‌وجود می‌آورد و سپس، از دست دادن رطوبت، در عرض‌های حدود ۱۵ تا ۳۰ درجه به سمت پایین نزول می‌کند.»
احد وظیفه توضیح داد که پهنه جنوب ایران به سمت اقلیم بیابانی عربستان حرکت می‌کند:
«مناطقی که این هوای خشک در آن‌ها فرو می‌نشیند، کمربند خشک و بیابانی زمین را شکل می‌دهند؛ کمربندی که از شمال آفریقا آغاز و از ایران، بخش‌هایی از هند، آسیای مرکزی و شمال چین عبور کرده و تا جنوب غرب ایالات متحده امتداد دارد. به نظر می‌رسد با تغییر اقلیم و گرمایش زمین، پهنه سلول هادلی در نیم‌کره شمالی گسترش یافته و منطقه‌ای که هوا در آن نزول می‌کند، به عرض‌های شمالی‌تر حرکت کرده است. این تغییر باعث می‌شود مناطق خشک و بیابانی گسترش یافته و اقلیم جنوب ایران، از جمله استان‌های بوشهر، هرمزگان و بخش‌هایی از عراق و سوریه، شباهت بیشتری به بیابان‌های عربستان پیدا کند.»
وی همچنین درباره گرمایش زمین گفت:
«برآوردهای اقلیمی نشان می‌دهد تا پایان قرن جاری، میانگین دمای زمین بین ۲.۶ تا ۴ درجه سانتی‌گراد افزایش خواهد یافت و در سناریوهای بدبینانه ممکن است تا ۴ تا ۶ درجه هم برسد. این گرمایش می‌تواند نظم الگوهای جوی را برهم زده و نفوذ سامانه‌های باران‌زا به عرض‌های جنوبی‌تر از جمله ایران را کاهش دهد، که در نهایت به خشکسالی‌های طولانی‌مدت و شدید منجر می‌شود.»
احد وظیفه با اشاره به تاریخچه خشکسالی در ایران افزود:
«خشکسالی بلایی خزنده و طولانی‌مدت است که تأثیر آن بر محیط زیست، شهر و جامعه انسانی بسیار گسترده‌تر از سیل یا طوفان است. این پدیده تمدن‌ها را از بین برده و می‌تواند مهاجرت اقلیمی، کاهش بهره‌وری منابع و زوال اکوسیستم‌ها را به همراه داشته باشد.»
او با بیان مثال کلوت‌های شهداد توضیح داد:
«با بررسی فسیل‌ها و شواهد تاریخی، مشخص شده که شرق ایران در گذشته دارای پهنه‌های آبی بوده است. بادهای شمالی منطقه زابل یا همان بادهای ۱۲۰ روزه، با برخورد به این پهنه‌های آبی، رطوبت منتقل می‌کردند و شرایط اقلیمی مساعدتری ایجاد می‌شد.»
وظیفه تأکید کرد که دمای ایران طی ۵۰ سال گذشته بین ۲ تا ۲.۵ درجه افزایش یافته و این موضوع تبخیر آب و خشک شدن پهنه‌های آبی را شدت بخشیده است. وی گفت:
«مدیریت صحیح منابع آب نقش تعیین‌کننده دارد. مثال واضح آن دریاچه ارومیه است که مدیریت نادرست، سهم بزرگی در وضعیت بحرانی آن داشته است. آب شیرین محدود است و همه ما به آن وابسته‌ایم؛ مدیریت نادرست می‌تواند وضعیت بی‌نظمی گسترده ایجاد کند.»
