آلودگی هوا و پیری زودرس!

علائمی مانند سردردهای مکرر، «مه‌ذهنی» (عدم وضوح فکر و اختلال در تمرکز)، پرش فکر، خستگی ذهنی زودرس، فراموشی‌های جزئی و بی‌قراری یا خواب سطحی، اگرچه به تنهایی تشخیص قطعی نیستند، اما می‌توانند به‌عنوان «زنگ خطر» مورد توجه قرار گیرند. به‌ویژه اگر در روزهای آلوده شدت بیشتری پیدا کنند، لازم است جدی گرفته شوند.

احمد دلبری، رئیس انجمن علمی سالمندی ایران، با هشدار درباره اثرات پنهان آلودگی هوا بر مغز و سلامت شناختی، تأکید کرد: «آلودگی هوا فقط باعث سرفه، خس‌خس یا سوزش چشم نمی‌شود؛ بلکه شواهد علمی نشان می‌دهد قرارگیری طولانی‌مدت در هوای آلوده می‌تواند خطر ابتلا به زوال شناختی و آلزایمر را بین ۱۰ تا ۶۰ درصد افزایش دهد.»

به گزارش ایسنا، دلبری افزود: «التهاب مزمن مغز یکی از پیامدهای مستقیم آلودگی هواست. ذرات ریز معلق – به‌ویژه PM ۲.۵– به اندازه‌ای کوچک هستند که از ریه وارد جریان خون می‌شوند و حتی از مسیر عصب بویایی می‌توانند مستقیم به مغز برسند. این ورود خاموش، آغازگر روند تخریب عصبی است؛ فرآیندی که ممکن است سال‌ها بدون علامت باقی بماند.»

او توضیح داد که آلاینده‌ها از چند مسیر به مغز آسیب می‌رسانند:

• ایجاد التهاب مزمن در سلول‌های عصبی: این التهاب مانند «سوختن آرام» در مغز عمل می‌کند و یکی از محرک‌های اصلی پیر شدن سلولی است.

• ایجاد استرس اکسیداتیو شدید: تجمع رادیکال‌های آزاد که به بافت عصبی آسیب می‌زند.

• تضعیف سد خونی–مغزی: سد محافظ مغز در برابر سموم، وقتی ضعیف شود، ذرات آلاینده راحت‌تر وارد مغز می‌شوند.

• افزایش رسوب پروتئین‌های آمیلوئید و تاو: دو پروتئینی که به‌عنوان «امضای زیستی» بیماری آلزایمر شناخته می‌شوند.

دلبری با اشاره به اینکه این تغییرات به‌تدریج باعث اختلال در حافظه و تمرکز می‌شوند، گفت: «به همین دلیل است که در شهرهای آلوده، کاهش حافظه سریع‌تر اتفاق می‌افتد.»

چه کسانی بیشترین آسیب را می‌بینند؟

بر اساس پژوهش‌های منتشرشده در مجلات Nature و JAMA Neurology، سالمندان، افراد دارای ژن حساسیت‌زا (APOE4) یا سابقه خانوادگی آلزایمر، بیماران قلبی–عروقی و ریوی، کودکان به دلیل تکامل ناقص سد خونی–مغزی، افرادی که سال‌ها در کلان‌شهرهای آلوده زندگی کرده‌اند و کسانی که ساعات زیادی در ترافیک یا فضای باز هستند، بیش از دیگران در معرض اثرات شناختی آلودگی هوا قرار دارند.

علائمی که باید حساس‌تان کنند

دلبری تأکید کرد: «علائمی مانند سردردهای مکرر، مه‌ذهنی، پرش فکر، خستگی ذهنی زودرس، فراموشی‌های جزئی و بی‌قراری یا خواب سطحی به‌تنهایی تشخیص نیستند، اما اگر در روزهای آلوده شدت پیدا کنند، زنگ خطری جدی هستند.» پژوهش‌های جدید نشان داده‌اند که این علائم ارتباط مستقیم با آلودگی هوا دارند.

راهکارهای فوری برای روزهای آلوده

دلبری توصیه کرد:

• استفاده از ماسک استاندارد N۹۵ در فضای باز؛ نه ماسک پارچه‌ای یا جراحی.

• بسته نگه‌داشتن درها و پنجره‌ها و تهویه صحیح خانه، زیرا هوای بیرون معمولاً آلوده‌تر از داخل است.

• تغذیه ضدالتهاب شامل ماهی‌های چرب، امگا۳، سبزیجات برگ سبز، زردچوبه، مغزدانه‌ها و میوه‌های رنگی.

• پرهیز از ورزش در فضای باز، زیرا در هوای آلوده جذب آلاینده‌ها را افزایش می‌دهد؛ ورزش فقط در محیط بسته و تمیز انجام شود.

راهکارهای بلندمدت برای محافظت از مغز

وی همچنین به اقدامات طولانی‌مدت اشاره کرد: استفاده از تصفیه‌هوا در منزل، کاهش مصرف قندهای ساده مانند چای شیرین و نان سفید، خواب کافی و پایدار، تقویت ظرفیت قلب و ریه از طریق پیاده‌روی سریع در روزهای سالم، و کاهش زمان حضور در ترافیک و کنار اتوبان‌ها.

دلبری در پایان گفت: «آلودگی هوا فقط مسئله ریه نیست؛ مغز را تا ۱۰ سال زودتر پیر می‌کند. با اصلاح سبک زندگی، حتی در هوای آلوده هم می‌توان مغز را محافظت کرد.»