دلیل اصلی آلودگی هوا نه بنزین، بلکه ناوگان فرسوده و نظارت رهاشده است؟
در حالی که افکار عمومی و رسانه‌ها همواره انگشت اتهام را به سوی کیفیت نازل بنزین نشانه می‌روند، یک کارشناس حوزه نفت و انرژی با تشریح ابعاد پنهان معضل آلودگی هوای کلان‌شهرها، ریشه اصلی مشکل را در جای دیگری می‌بیند.
یک کارشناس برجسته در حوزه نفت و انرژی، ضمن تشریح ابعاد پیچیده و چندگانه آلودگی هوا در کلان‌شهرهای کشور، تأکید کرد که ریشه اساسی این معضل، نه الزاماً در کیفیت پایین بنزین تولیدی، بلکه در سه عامل مهم دیگر نهفته است: گستردگی موتورسیکلت‌های فاقد معاینه فنی، تعداد بالای خودروهای فاقد کاتالیست اگزوز، و اختلال جدی در نظام نظارت بر تردد وسایل نقلیه فاقد معاینه فنی.
یاسر میرزایی، این کارشناس حوزه، تصریح کرد که تاکنون یک تحقیق علمی دقیق و جامع برای تعیین سهم واقعی هر عامل در ایجاد آلودگی هوا منتشر نشده است، اما شواهد موجود حاکی از آن است که بخشی از تصورات رایج در جامعه، به‌ویژه درباره نقش کیفیت بنزین یا موتور خودروها، با حقیقت فاصله قابل توجهی دارد.
معمای بنزین و خودروهای استاندارد
وی با اشاره به اینکه آلودگی هوا نتیجه هم‌زمان چندین عامل هم‌پوشان و مرتبط به هم است، خاطرنشان کرد که تا کنون هیچ گزارش جامعی که سهم دقیق هر یک از این عوامل را مشخص کند، منتشر نشده است. میرزایی برای انجام یک تحلیل دقیق، لزوم بررسی هم‌زمان کیفیت سوخت، فرسودگی ناوگان، وضعیت معاینه فنی، رفتار رانندگان و عملکرد کاتالیست‌ها را مورد تأکید قرار داد.
این کارشناس انرژی توضیح داد که موضوع آلایندگی در کلان‌شهرها دارای وجوه مختلف و پیچیده‌ای است. او تأکید کرد: خودروهایی که موفق به اخذ معاینه فنی می‌شوند، طبق آزمون‌های خروجی اگزوز، در محدوده استاندارد تعریف‌شده قرار می‌گیرند و همین بنزین موجود می‌تواند بدون ایجاد آلایندگی بسوزد.
وی در عین حال، نکته انتقادی مهمی را مطرح کرد و آن این است که تعداد قابل توجهی از خودروها در تهران بدون دریافت گواهی معاینه فنی، در حال تردد روزانه هستند که سهم این گروه در آلودگی هوای پایتخت واقعی و قابل اندازه‌گیری است.
ترفند کاتالیست موقت؛ معضل بزرگ نظارت
میرزایی یکی دیگر از مشکلات عمده در نظام نظارت را استفاده از تمهیدات موقت از سوی برخی مالکان خودروها دانست؛ مانند نصب موقت کاتالیست صرفاً در زمان مراجعه به مراکز معاینه فنی. وی در این خصوص تصریح کرد: برخی افراد به‌طور موقت کاتالیست نصب می‌کنند تا فقط آزمون را با موفقیت طی کنند در حالی که شرایط رانندگی و وضعیت موتور خودروها با لحظه آزمون متفاوت است و این رفتار سنجش آلایندگی را مختل می‌کند.
وی در مورد مصرف بالای سوخت در خودروهای ساخت داخل اظهار داشت: اینکه شرکت‌های خودروساز ادعا می‌کنند مصرف بالای خودرو به دلیل کیفیت بنزین است، قابل دفاع نیست. این کارشناس تأکید کرد: خودروهای خارجی با همین بنزین، در هر ۱۰۰ کیلومتر ۵ لیتر سوخت مصرف می‌کنند، در حالی که بسیاری از خودروهای تولید داخل بالای ۱۰ لیتر بنزین مصرف دارند.
موتورسیکلت‌ها؛ منبع پنهان آلایندگی سمی
این کارشناس انرژی بخش قابل توجهی از آلایندگی را به موتورسیکلت‌های فاقد استاندارد نسبت داد و گفت: این گروه از موتورسیکلت‌ها نه تنها فاقد معاینه فنی و کاتالیست هستند، بلکه مصرف سوخت و میزان تولید آلاینده‌های سمی آن‌ها نیز بالاست.
میرزایی ادامه داد: اگرچه سهم موتورسیکلت‌ها از ایجاد آلودگی هوا کم‌تر از میزان واقعی برآورد شده است، اما در حقیقت این سهم در کلان‌شهرهایی مانند تهران بسیار بالاست. وی راهکار اصلی برای کاهش آلایندگی موتورسیکلت‌ها را در دو مسیر «تعویض ناوگان به سمت موتورسیکلت‌های برقی» و «گسترش اجباری نصب کاتالیست» دانست. او خاطرنشان کرد: حتی اگر دولت کاتالیست رایگان در اختیار بگذارد، باز هم نسبت هزینه – فایده این اقدام مثبت است، زیرا تجربه نصب کاتالیست بر خودروهای سنگین تهران با موفقیت همراه بود و اثر جدی در کاهش آلاینده‌ها داشت.
فشار تولید، عامل افت کیفیت بنزین
سرپرست معاونت توسعه بازار هیدروکربوری بورس انرژی ایران درباره کیفیت بنزین و نقش آن در آلایندگی نیز توضیح داد: اگر نیاز روزانه کشور فقط ۱۰۰ میلیون لیتر بنزین بود، امکان عرضه بنزین با اکتان ۹۰ یا ۹۱ فراهم بود. اما وقتی تولیدکننده باید ۱۲۰ میلیون لیتر بنزین در روز تأمین کند تا نیاز مصرف روزانه مرتفع شود، برای پوشش این حجم، ناچاراً از میانگین اکتان بنزین کاسته می‌شود و این کاهش کیفیت، محصول فشار تولید است.
میرزایی فروش گسترده اکتان‌افزاهای بی‌کیفیت را نشانه‌ای از نبود نظارت مؤثر دانست و اعلام کرد: این محصولات اگرچه ممکن است اکتان را افزایش دهند، اما ترکیبات آروماتیکی و سایر عناصر خطرناکشان که ممکن است توسط کاتالیست خودرو جذب نشوند، در این محصولات اندازه‌گیری نمی‌شود؛ به این معنی که این بازار در عمل رها شده است.
وی عرضه بنزین سوپر وارداتی با اکتان ۹۵ را راه‌حلی دوگانه توصیف کرد و اضافه کرد: این محصول در گام نخست پاسخی به تقاضای واقعی بخشی از خودروهای حساس است و در گام دوم، جایگزین کردن یک محصول استاندارد (یورو ۵) به جای بازار مغشوش و غیرقابل نظارت اکتان‌افزاها به شمار می‌رود.
بنزین سوپر؛ راهکاری برای افزایش اکتان کل باک
سرپرست معاونت توسعه بازار هیدروکربوری بورس انرژی ایران تأکید کرد که دامنه مصرف‌کنندگان بنزین سوپر بسیار گسترده‌تر از خودروهای لوکس است. وی توضیح داد که بسیاری از رانندگان از بنزین سوپر به‌عنوان یک ترکیب‌کننده برای بالا بردن اکتان کل محتوای باک استفاده می‌کنند. به اعتقاد وی، این روش امن‌تر و قابل نظارت‌تر از استفاده از اکتان‌افزاهای غیررسمی موجود در بازار است.
میرزایی در پایان خاطر نشان کرد: کیفیت بنزین در میزان آلودگی اثرگذار است، اما عامل اصلی نیست. مشکل آلودگی هوا در ایران، پیش از هر چیز، فقدان معاینه فنی، گستردگی موتورسیکلت‌های فرسوده و ناکارآمدی نظارت‌ها است و اصلاح سوخت بدون اصلاح ناوگان، مسئله آلودگی را به طور کامل حل نخواهد کرد.
