هشدار سیل در غرب و جنوب‌غرب ایران؛ آماده‌باش برای رواناب‌های ناگهانی

بر اساس مدل‌های هواشناسی، حجم قابل توجهی از رطوبت مدیترانه و دریای سرخ از روز دوشنبه به سمت غرب و جنوب‌غرب ایران حرکت خواهد کرد. این رطوبت متمرکز، زمینه ساز بارش‌های شدید و کوتاه‌مدت به ویژه در نواحی کوهستانی و دامنه‌ای می‌شود. با وجود شدت بارش، کارشناسان تأکید می‌کنند که این وضعیت به معنای بازگشت ترسالی نیست؛ مشکل اصلی کشور، مدیریت منابع آب است نه افزایش موقت بارش‌ها.

علت افزایش ریسک سیل در بارش‌های پیش‌رو

۱. کاهش نفوذپذیری خاک پس از خشکسالی بلندمدت:
مطالعات میدانی نشان می‌دهد خشکسالی طولانی نفوذپذیری خاک را بین ۴۰ تا ۵۷ درصد کاهش می‌دهد. خاک خشک و فاقد پوشش گیاهی سریعاً پوسته‌بندی می‌کند و حتی بارش‌های کمتر از ۲۰ تا ۳۰ میلی‌متر در ساعت نیز می‌تواند رواناب شدید ایجاد کند.

۲. پدیده آب‌گریزی سطحی خاک (Hydrophobicity):
در مناطق خشک، لایه‌های سطحی خاک آب را پس می‌زنند و بارش‌ها به جای نفوذ، روی زمین جاری می‌شوند. این پدیده، که در کالیفرنیا و استرالیا ثبت شده، سرعت شکل‌گیری سیلاب و ورود گل و لای به مسیرهای آبراهه‌ای را افزایش می‌دهد.

۳. شباهت با سیلاب‌های جهانی:
نمونه شناخته شده این پدیده در Montecito کالیفرنیا (۲۰۱۸) رخ داد؛ جایی که تنها ۲۴ میلی‌متر بارش در ۱۵ دقیقه، به دلیل خشکی خاک ناشی از آتش‌سوزی، سیلاب و گل‌ولای شدید ایجاد کرد و جان ۲۳ نفر را گرفت. این تجربه نشان می‌دهد که حتی بارش متوسط در شرایط خشکی بلندمدت می‌تواند به فجایع محلی منجر شود.

مناطق با بیشترین خطر سیل و رواناب شدید

با توجه به مدل‌های رطوبتی و سابقه بارش‌ها، استان‌های زیر در معرض بیشترین خطر سیلاب ناگهانی قرار دارند:

• غرب کشور: کرمانشاه، کردستان، لرستان، ایلام

• جنوب‌غرب: خوزستان، چهارمحال و بختیاری

• شمال‌غرب: آذربایجان غربی، زنجان، همدان

• دامنه‌های زاگرس میانی: مناطق شیب‌دار با پوشش گیاهی ضعیف، روستاهای نزدیک رودخانه‌های فصلی و آبراهه‌ها

کارشناسان هشدار می‌دهند که رواناب‌ها سریع شکل گرفته و مسیل‌ها و آبراهه‌ها در عرض چند دقیقه فعال می‌شوند، بنابراین فرصت واکنش و مدیریت بحران بسیار محدود خواهد بود.

چرا بارش‌ها کم‌آبی کشور را جبران نمی‌کند؟

سه عامل اصلی مانع تأثیر بلندمدت بارش‌ها بر منابع آب زیرزمینی می‌شود:

1. کاهش نفوذپذیری خاک خشک

2. رواناب سریع و خروج بخش زیادی از آب از چرخه منابع آب شیرین

3. چالش‌های مدیریتی سدها و کنترل ورودی و خروجی آب

بنابراین، هرچند بارش‌ها ممکن است آب رودخانه‌ها و مسیل‌ها را موقتاً پرآب نشان دهد، اثر بلندمدتی بر منابع زیرزمینی نخواهد داشت.