دلیل واقعی انفجار بندرعباس اعلام شد
پس از حادثه دلخراش انفجار در بندر شهید رجایی، مدیرکل دفتر حفاظت از زیست‌بوم‌ها و سواحل دریایی سازمان حفاظت محیط زیست، شهرام فداکار، علت اصلی این رویداد را نگهداری غیراصولی مواد اشتعال‌زا و انفجاری اعلام کرد. وی با تشریح پیامدهای زیست‌محیطی این حادثه، از قصور در رعایت استانداردهای ایمنی و آموزشی انتقاد کرد.
شهرام فداکار، مدیرکل دفتر حفاظت از زیست‌بوم‌ها و سواحل دریایی سازمان حفاظت محیط زیست، به تشریح اثرات جبران‌ناپذیر زیست‌محیطی ناشی از حادثه اخیر در بندر شهید رجایی پرداخت.
به گزارش روابط عمومی سازمان حفاظت محیط زیست، فداکار در اظهارات خود پیرامون پیامدهای زیست‌محیطی انفجار بندر شهید رجایی گفت: «دلیل اصلی این حادثه نگهداری مواد قابل اشتغال و انفجار بود و این اتفاق نشان‌دهنده عدم رعایت استانداردهای نگهداری، حمل و نقل، عدم آموزش کارکنان، کارگران و عدم اعمال زون‌بندی در مجتمع بندر شهید رجایی است.»
وی در ادامه افزود: «عدم موارد قید شده منجر به انفجار و آتش سوزی در محوطه کانتینری سینا و حریق در انواع مختلفی از کالا‌ها از جمله مواد غذایی، فلزات، مواد معدنی، کالا‌های پلاستیکی و مواد شیمیایی گردید.»
فداکار با انتقاد از عدم توجه به هشدارهای پیشین اظهار کرد: «اگرچه بار‌ها بر اهمیت رعایت پهنه بندی کاربری‌ها و تهیه و طرح‌های اقدام در مواقع اضطرار و مدیریت ریسک تأکید شده بود، اما متولیان امر در این زمینه کوتاهی کرده‌اند. این حادثه نشان می‌دهد که رعایت نکردن اصول ایمنی و زون‌بندی می‌تواند به فجایعی منجر شود که نه تنها خسارات جانی و مالی بلکه آسیب‌های زیست‌محیطی جبران‌ناپذیری را به دنبال دارد؛ لذا ضروری است که سازمان مربوطه و دیگر نهاد‌های مسئول، با جدیت بیشتری به این موضوع بپردازند و از تکرار چنین حوادثی جلوگیری کنند.»
وی با اشاره به ابعاد گسترده پیامدهای این حادثه تصریح کرد: «وقتی حادثه‌ای در ابعاد بزرگ رخ می‌دهد، پیامدهای آن می‌تواند اثرات مخربی بر محیط‌زیست داشته باشد. آتش‌سوزی‌های گسترده نه‌تنها باعث تخریب مستقیم منابع طبیعی می‌شوند، بلکه پسماندهای حاصل از سوختن مواد مختلف، آلودگی هوا و فاضلاب ناشی از این حوادث نیز مشکلات زیست‌محیطی جدی ایجاد می‌کنند.»
به گفته این مقام مسئول، فقدان اطلاعات دقیق در مورد محتویات کانتینرها، مدیریت بحران را دشوارتر ساخت: «در چنین مواردی، نبود آمار دقیق و اطلاعات جامع درباره نوع و مقدار مواد موجود در محل حادثه، مدیریت بحران را دشوارتر می‌کند. در حادثه شهید رجایی، حدودا هزاران کانتینر در محل وجود داشت که دسته‌بندی مشخصی از نوع و ترکیب آنها ارائه نشده بود. تنها برآوردی که انجام شد نشان داد که حدود ۸ هزار تن چای به دلیل تغییر ماهیت و کیفیت ناشی از حرارت و ذرات معلق به پسماند تبدیل شده بود. این پسماندها، بسته به شرایط، ممکن است به پسماند عادی یا ویژه تبدیل شوند و مدیریت صحیح آنها برای جلوگیری از آسیب‌های زیست‌محیطی ضروری است.»
وی همچنین به حجم بالای مواد غذایی آسیب‌دیده اشاره کرد: «در مورد دیگر حدود ۸ هزار تن برنج به پسماند تبدیل شد و تعداد زیادی کانتینر حاوی گوشت، ماهی، پای مرغ و دیگر مواد غذایی نیز آسیب دیدند. سازمان محیط‌زیست به دلیل نگرانی از وضعیت این پسماندها اقدام به بازدید از محل کرد تا این مواد شناسایی، دسته‌بندی و تفکیک شوند و به صورت اصولی دفع شوند. دفع این پسماندها می‌تواند از طریق دفن در محل مناسب و درصورت امکان بازیافت شوند.»
مدیرکل دفتر حفاظت از زیست‌بوم‌ها و سواحل دریایی سازمان حفاظت محیط زیست، آلودگی گسترده هوا را یکی دیگر از پیامدهای نگران‌کننده این حادثه دانست و گفت: «، اما این تنها بخشی از مشکلات محیط‌زیستی ناشی از حادثه بود. آلودگی هوایی ناشی از دود انفجار که حاوی مواد خطرناک و سموم مختلف بود، تا شهر بندرعباس رفت و به مسافت ۳۰تا ۴۰ کیلومتر گسترش یافت. این دود به دلیل وزش باد غالب منطقه که از غرب به شرق می‌وزد، تا شرق حرکت کرده و مساحتی حدود ۲۰۰ کیلومتر مربع را آلوده کرده بود. این میزان آلودگی برای ذرات معلق بسیار گسترده است و نیازمند توجه جدی برای کنترل و کاهش اثرات آن بر محیط‌زیست و سلامت عمومی است.»
فداکار در ادامه به اقدامات انجام شده برای سنجش آلودگی هوا اشاره کرد: «در پی حادثه بندر شهید رجایی، اداره کل حفاظت محیط‌زیست استان هرمزگان اقدام به اندازه‌گیری فاکتور‌های محیطی مختلفی کرد. یکی از این فاکتورها، ذرات معلق در هوا بود که در بازه‌های زمانی مختلف و بر اساس دستورالعمل‌های مشخص اندازه‌گیری شدند. این اندازه‌گیری‌ها شامل ذرات PM ۱۰ و PM ۲.۵، اوزن، SOx, NOx و ... بود. نتایج نشان داد که میزان این ذرات بعد از حادثه نوساناتی داشت که پس از وقوع حادثه، میزان ذرات معلق به شدت افزایش یافت که این تغییرات نیز به وضوح بر روی نمودار‌ها قابل مشاهده بود. این افزایش نشان‌دهنده تأثیر مستقیم حادثه بر کیفیت هوا و محیط‌زیست منطقه است. اقدامات بعدی برای کاهش این آلودگی و بازگرداندن شرایط به حالت عادی، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.»
وی بر لزوم دقت در مطالعات زیست‌محیطی تاکید کرد: «برای انجام مطالعات دقیق‌تر و دستیابی به نتایج قابل اعتماد، لازم است که مراحل کار با دقت برنامه‌ریزی شوند. این فرآیند شامل تعیین ایستگاه‌های مناسب برای نمونه‌برداری، انتخاب روش‌های علمی معتبر و اجرای دقیق آنها می‌شود. پس از جمع‌آوری نمونه‌ها، تحلیل داده‌ها و بررسی نتایج نیازمند زمان کافی است که معمولاً بین یک تا دو هفته طول می‌کشد. این زمان به تیم تحقیقاتی اجازه می‌دهد تا اطلاعات را پردازش کرده و یافته‌های خود را با دقت ارزیابی کنند. چنین رویکردی تضمین‌کننده کیفیت و صحت نتایج نهایی خواهد بود.»
فداکار همچنین آلودگی خاک را از دیگر مشکلات جدی ناشی از این انفجار دانست و گفت: «آلودگی خاک یکی از مسائل مهمی است که به دلیل انتشار مواد مختلف ناشی از انفجار به وجود آمده است. علاوه بر این، محوطه مورد نظر پیش از این نیز با مشکل آلودگی خاک و آب مواجه بوده است. به طور خاص، حدود ۳۶ هزار مترمکعب خاک آلوده شد که نیازمند مدیریت و پاکسازی مناسب است.»
وی در خصوص مدیریت پساب‌های ناشی از اطفای حریق توضیح داد: «در موضوع آلودگی آب و در جریان عملیات اطفای حریق، آب مورد استفاده به دلیل ترکیب با مواد مختلف به عنوان پساب شناخته شد و برای جلوگیری از ورود آن به محیط دریایی، تدابیر ویژه‌ای اتخاذ گردید. این پساب‌ها به کانال‌های زه‌کشی موجود در بندر هدایت شدند. به منظور جلوگیری از ورود آب آلوده به دریا، مسیر کانال‌ها مسدود شد تا امکان بررسی و مدیریت بهتر فراهم شود. در ادامه، پیشنهادات و راهکار‌های مختلفی برای تصفیه یا دفع این پساب‌ها ارائه شد تا اثرات زیست‌محیطی به حداقل برسد و تصمیمات مناسبی در این زمینه اتخاذ شود.»
فداکار به هماهنگی‌های انجام شده برای کنترل آلودگی اشاره کرد: «برای کنترل آلودگی محیط زیستی جلسات متعددی با استاندار هرمزگان واعضا ستاد مدیریت بحران استان برگزار شد، به پیشنهاد استاندار و اداره کل محیط‌زیست استان کمیته محیط‌زیست و سلامت تشکیل شد. در این کمیته، تمامی دستگاه‌های ذیربطاستانی به همراه مدیرکل استان و مدیرکل دفتر بررسی و مقابله با آلودگی‌های دریایی دعوت شدند. در این جلسات، تصمیمات مختلفی با حضور استاندار اتخاذ شد.»
به گفته وی، تعیین دقیق میزان و نوع پسماندها و ارزیابی کیفیت محیط در اولویت قرار گرفت: «از جمله این تصمیمات، تعیین میزان پسماند و کیفیت محیط براساس دستورالعمل‌های استاندارد بود. اداره کل بهداشت محیط استان موظف شد فاکتور‌های مؤثر بر کیفیت هوا را اندازه‌گیری کند. اداره کل دامپزشکی نیز مسئول تعیین درجه فساد پسماندهای غذایی شد. همچنین، سازمان بنادر دریانوردی و اداره گمرک موظف شدند لیست کالا‌ها و اموال موجود را مشخص کنند تا بتوانیم در کمیته محیط‌زیست تصمیم‌گیری کنیم که کدام مواد به پسماند تبدیل شده‌اند و برای آنها تدابیر لازم اتخاذ شود.»
فداکار از انتقال پسماندها به محوطه امن خبر داد: «در پی این حادثه، از محل مربوطه و مناطق مرتبط با مدیریت اضطراری پسماندهای ایجادشده بلافاصله بازدید میدانی انجام شد و محوطه‌ای به وسعت حدود ۲۵۰۰ هکتار در شمال مجتمع بندر رجایی شناسایی و طی بازدید میدانی به عنوان محل انتقال بخشی از کانتینرها، مواد و پسماندهای مختلف تعیین شد.»
وی در خصوص مدیریت پسماندهای نفتی توضیح داد: «فرآیند انتقال و مدیریت این پسماندها از همان زمان آغاز و کانتینر‌هایی که وضعیت مشخصی داشتند، به این محوطه منتقل شدند. همچنین، پساب جمع‌آوری شده در کانال محوطه که به طول حدود ۲ کیلومتر نگهداری می‌شد، مقرر شد با توجه به شرایط محیطی و امکان تبخیر مناسب، میزان آب موجود در ترکیب کاهش یابدتا بازیافت مواد نفتی موجود تسهیل شود. این مواد نفتی قابلیت بازیافت دارند و می‌توانند مورد استفاده مجدد قرار گیرند. به همین منظور، تصمیم بر این شد که شرکت‌های فعال در محدوده بندرعباس که تخصص تصفیه مواد و لجن‌ها را دارند، فرآیند بازدید و بررسی را انجام دهند تا مراحل انتقال و بازیافت به شکل مناسب صورت گیرد.»
فداکار در مورد پاکسازی خاک‌های آلوده گفت: «برای خاک‌های آلوده تصمیم گرفته شد که پس از پاکسازی کامل محوطه و خروج تمامی مواد و کانتینرها، خاک آلوده جمع‌آوری شود. در صورتی که امکان استفاده مجدد از خاک وجود داشته باشد، پیشنهاد شد که در فرآیند زیرسازی به کار گرفته شود، اما به صورت ایزوله و با رعایت استانداردهای محیط‌زیستی تا از بازگشت آلودگی به محیط جلوگیری شود. این تصمیمات در مدت ۴۸ ساعت حضور تیم در محل گرفته شد و اجرای آن بلافاصله آغاز گردید تا از گسترش آلودگی جلوگیری شود و محیط به شرایط ایمن بازگردد.»
مدیرکل دفتر حفاظت از زیست‌بوم‌ها و سواحل دریایی سازمان حفاظت محیط زیست در پایان بر لزوم توجه به ارزیابی اثرات زیست‌محیطی تاکید کرد: «تجربه تلخ و در عین حال عبرت‌آموز بندر شهید رجایی نشان داد که در استقرار فعالیت‌هایی مانند بنادر و مجتمع‌های بندری، اهمیت رعایت دقیق مطالعات ارزیابی اثرات زیست‌محیطی و مدیریت ریسک‌های مرتبط بسیار حیاتی است. اگرچه این پروژه‌ها معمولاً شامل تهیه چنین گزارشاتی هستند که احتمال، دامنه و شدت ریسک‌ها را محاسبه می‌کنند، اما به نظر می‌رسد که در این مورد خاص به اندازه کافی رعایت نشده بود.»
به گفته وی، مدیریت صحیح بحران پس از وقوع حادثه قابل تقدیر است: «با این حال، مدیریت کلان استان هرمزگان توانست بعد از وقوع حادثه به خوبی موضوع را مدیریت کند و از بروز مشکلات بیشتر جلوگیری کند. این تجربه می‌تواند به عنوان یک درس مهم برای آینده در نظر گرفته شود تا در پروژه‌های مشابه دقت بیشتری در ارزیابی و مدیریت ریسک‌ها صورت گیرد.»
فداکار در پایان خواستار عبرت‌گیری از این حادثه شد: «مهم است که مسئولین مربوطه این مسئله را فراموش نکنند، به ویژه با توجه به اینکه سیاست‌های توسعه دریامحور در حال پیگیری و اجرا است و درخواست‌ها برای احداث بنادر و مجتمع‌های بندری بزرگ افزایش یافته است، از این رو، باید از ابتدا تجربه‌های نامطلوب گذشته را تکرار نکنیم و امیدوار باشیم که هیچ‌گاهچنین اتفاقاتی رخ ندهد.»
