چرا نور آفتاب باعث عطسه ناگهانی برخی افراد میشود؟/ علمی و بیخطر
تقریباً همه ما تجربه کردهایم که با ورود به محیط پرنور، چشمها جمع میشوند و پس از چند ثانیه عطسهای ناگهانی سر میزند. این واکنش عجیب اما شایع، پدیدهای است به نام «رفلکس عطسه القا شده با نور» یا Photic Sneeze Reflex که حدود ۱۰ تا ۳۰ درصد افراد آن را تجربه میکنند و معمولا بیخطر است.
در این واکنش، نور شدید چشمها را تحریک میکند و پیامهای عصبی از شبکیه به مراکز بینایی مغز منتقل میشوند. در برخی افراد، این پیامها به طور ناخواسته با مدار عصبی عطسه تداخل پیدا میکنند. نتیجه آن، فعال شدن پاسخ عطسهای سریع و غیرارادی است، بدون اینکه عامل اصلی آلرژی یا عفونت باشد؛ بلکه ناشی از «سیمکشی خاص» عصبی است که از کودکی همراه فرد باقی میماند.
یکی از عناصر کلیدی این پدیده، عصب سهقلو است. این عصب مسئول احساس درد، فشار و تحریک در صورت، سینوسها و بینی است. نور شدید باعث جمع شدن مردمک و انقباض عضلات اطراف چشم میشود و در افراد حساس، این تحریک به مدار عطسه در ساقه مغز منتقل میشود. نتیجه آن عطسهای سریع و غیرارادی است. هرچند علت تکاملی این واکنش هنوز قطعی نیست، برخی پژوهشگران معتقدند عطسه ممکن است راهی برای پاکسازی مسیر هوایی هنگام تغییر ناگهانی محیط باشد.
شواهد ژنتیکی نشان میدهد عطسه نوری در خانوادهها به شکل مشترک دیده میشود و الگوی آن شبیه صفات غالب است؛ یعنی اگر یکی از والدین این ویژگی را داشته باشد، احتمال بروز آن در فرزند بیشتر است. با این حال، ژن مشخصی برای آن معرفی نشده و به نظر میرسد چندین ژن مرتبط با پردازش حسی و شبکه عصبی در این پدیده نقش دارند. نکته مهم این است که این ویژگی با بیماریهای عصبی جدی مرتبط نیست و معمولا با افزایش سن خطرناکتر نمیشود.
بنابراین، عطسه هنگام مواجهه با نور آفتاب، واکنشی طبیعی و بیخطر است. مغز و شبکههای عصبی گاهی مسیرهایی دارند که بهطور ناخواسته با هم تداخل میکنند و همین باعث ثبت پیام نور در مدار عطسه میشود. این واکنش کوتاهمدت و قابل کنترل است و با شناخت علمی آن، افراد میتوانند رفتار بدن خود را بهتر درک کنند و در مواجهه با نور شدید از چشمها محافظت کنند. اگرچه نمیتوان این ویژگی را کاملاً از بین برد، اما میتوان یاد گرفت با آن کنار آمد و آن را به بخشی از تنوع شگفتانگیز بدن انسان نگاه کرد.
