فلسفه و تاریخچه چهارشنبه‌سوری؛ از جشنی باستانی تا شب هیجان و سنت‌های رنگارنگ ایرانی
چهارشنبه‌سوری، شبی که در آن آتش‌افروزی، شادی و سنت‌های باستانی با هم آمیخته می‌شود، همواره یکی از پرهیجان‌ترین شب‌های سال در ایران است.
چهارشنبه‌سوری، این جشن که هر ساله در آخرین سه‌شنبه شب سال، شب پیش از آخرین چهارشنبه اسفند برگزار می‌شود، یکی از کهن‌ترین جشن‌های ایرانی است. این آیین نه تنها پایان سال را جشن می‌گیرد بلکه آغاز رسمی نوروز و سال جدید را نیز نوید می‌دهد. در این شب، مردم با روشن کردن آتش و پریدن از روی آن، نماد بهبود وضعیت خود را جشن می‌گیرند و باور دارند که این حرکت، به معنای رهایی از درد و بدی‌ها است.
فلسفه چهارشنبه سوری چیست؟ چهارشنبه‌سوری به‌عنوان یک جشن باستانی، فلسفه‌ای عمیق و معنوی دارد. در حقیقت، ایرانیان با پریدن از روی آتش، بدی‌ها، بیماری‌ها و مشکلات را به آتش می‌سپارند و در عوض، انرژی و گرمایی از آتش برای سال جدید دریافت می‌کنند. این جشن به نوعی نمادی از رهایی از کدورت‌ها و امید به آینده‌ای بهتر است.
در بسیاری از مناطق ایران، چهارشنبه‌سوری با آداب و رسوم خاص خود برگزار می‌شود. از آنجا که این مراسم در سراسر کشور تنوع‌های زیادی دارد، هریک از این سنت‌ها بر اساس فرهنگ و داستان‌های محلی منطقه شکل گرفته‌اند. در این گزارش، به بررسی برخی از این آداب خواهیم پرداخت.
آداب و رسوم چهارشنبه سوری:
بوته‌افروزی در چهارشنبه سوری: یکی از مهم‌ترین رسوم در شب چهارشنبه‌سوری، بوته‌افروزی است. خانواده‌ها بوته‌های خشک را جمع کرده و آنها را در فضای باز روشن می‌کنند. مردم از روی این آتش‌ها می‌پرند و با خواندن عباراتی همچون «زردی من از تو، سرخی تو از من» از آتش می‌گذرند. برخی منابع این رسم را با داستان اساطیری سیاوش مرتبط می‌دانند، جایی که او از آتش گذشت و جان سالم به در برد.
فال‌گوش‌نشینی: این رسم به این صورت بود که افراد برای گرفتن فال و نیتشان، در گوشه‌ای از خیابان یا محله به حرف‌های رهگذران گوش می‌دادند. اگر صحبت‌های شنیده شده خوشایند بود، نیتشان را به فال نیک می‌زدند.
قاشق‌زنی: یکی دیگر از رسوم محبوب این شب، قاشق‌زنی است. جوانان با چادری بر سر، به در خانه‌ها می‌روند و صاحب‌خانه پس از شنیدن صدای قاشق به داخل کاسه، خوراکی‌هایی به آنها می‌دهد. این سنت در گذشته به نوعی نمادی از پیوند‌های اجتماعی و کمک به نیازمندان بود.
کوزه‌شکنی: در بسیاری از مناطق ایران، پس از پریدن از روی آتش، مردم کوزه‌های سفالی را می‌شکستند. این رسم به این باور مرتبط بود که با شکستن کوزه، تمام بدی‌ها و بلاها از خانه بیرون می‌روند. گاهی نیز برای دفع بلا، سکه یا نمک داخل کوزه می‌گذاشتند.
پختن آش ابودردا: در شب چهارشنبه‌سوری، خانواده‌هایی که بیمار داشتند، آش ابودردا می‌پختند. این آش به اعتقاد مردم می‌توانست به شفا و درمان بیماری‌ها کمک کند.
تفاوت بین جشن سده و چهارشنبه‌سوری: ممکن است برخی این دو جشن را مشابه بدانند چرا که هر دو با آتش‌افروزی همراه هستند، اما تاریخ برگزاری آنها و فلسفه‌های متفاوتی دارند. جشن سده در پایان چله بزرگ برگزار می‌شود، در حالی که چهارشنبه‌سوری در شب آخرین چهارشنبه سال است. در جشن سده، هدف از روشن کردن آتش نماد گرما و پایان سرما است، در حالی که چهارشنبه‌سوری بیشتر به جشن تغییر و تحول در سال جدید مربوط می‌شود.
آیین‌های محلی چهارشنبه سوری در استان‌ها:
چهارشنبه سوری در گیلان: مردم گیلان نیز مانند دیگر مناطق ایران در این شب آتش روشن می‌کنند و از روی آن می‌پرند. علاوه بر این، در این منطقه مردم با خواندن آوازهای محلی و رقص‌های سنتی به جشن می‌پردازند.
چهارشنبه سوری در خراسان: در خراسان، این مراسم با آیین‌های خاص خود همراه است که شامل درست کردن آتش و از روی آن پریدن است. علاوه بر این، برخی از مردم در این شب با پختن نذری، به شکرانه سال گذشته، به جشن و شادمانی می‌پردازند.
در پایان، چهارشنبه‌سوری نه تنها یک جشن پرشور است بلکه نماد امید، تغییر و اتحاد است که در هر گوشه‌ای از ایران با آداب و رسوم خاص خود برگزار می‌شود. این جشن، به‌عنوان یک سنت قدیمی، همچنان در دل مردم ایران زنده است و به آینده‌ای روشن و پر از سلامتی و شادی چشم دوخته است.
