آیا اسرائیل مذاکرات را به آتش خواهد کشید؟
در حالی‌که تنش‌ها میان آمریکا، ایران و اسرائیل وارد مرحله‌ای پیچیده شده‌اند، دونالد ترامپ بار دیگر سودای ایفای نقش در صحنه دیپلماسی خاورمیانه را در سر می‌پروراند.
پس از آنکه دولت اسرائیل به رهبری بنیامین نتانیاهو از پیشبرد مرحله دوم توافق آتش‌بس میان خود و حماس امتناع ورزید، دونالد ترامپ نیز بی‌درنگ عقب نشست. اکنون به نظر می‌رسد رئیس‌جمهور پیشین ایالات متحده در تلاش است تا فرصتی دوباره برای بازگشت به عرصه دیپلماسی خاورمیانه بیابد. منابع خبری گزارش داده‌اند که ترامپ امیدوار است بتواند در کنار مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور ایران، ظاهر شده و توافقی را به نام خود ثبت کند.
در همین زمینه، اسکات لوکاس، استاد روابط بین‌الملل در کالج دانشگاهی دوبلین، در گفت‌وگویی با نشریه "د کانورسیشن" به بررسی ابعاد مختلف این تحولات پرداخته است. وی اشاره می‌کند که دونالد ترامپ در تاریخ ۲۸ مه مدعی شده شخصاً مانع از حمله اسرائیل به تاسیسات هسته‌ای ایران شده است. به گفته ترامپ، «صادقانه بگویم، بله؛ گفتم فکر نمی‌کنم الان مناسب باشد.»
در حال حاضر، ترامپ مشغول مذاکره با مقام‌های ایرانی درباره آینده برنامه هسته‌ای این کشور است؛ گفت‌وگوهایی که با واکنش سرد اسرائیل مواجه شده است. اسکات لوکاس درباره دلایل این اختلاف می‌گوید اسرائیل همواره نسبت به هرگونه باز شدن باب دیپلماسی با تهران، نگاهی تردیدآمیز داشته و مقامات این رژیم بارها تأکید کرده‌اند که ایران موجودیت اسرائیل را تهدید می‌کند. بر همین اساس، زمانی که ترامپ به نتانیاهو پیشنهاد یافتن راه‌حلی دیپلماتیک برای بحران هسته‌ای ایران را مطرح کرد، واکنش نخست‌وزیر اسرائیل واضح بود: از دید تل‌آویو، تنها توافقی قابل قبول است که به‌طور کامل برنامه هسته‌ای ایران را متوقف سازد.
تحلیلگران معتقدند ترامپ با هدف ساختن تصویری از خود به عنوان "معامله‌گر بزرگ" وارد این عرصه شده است. در دوره نخست ریاست‌جمهوری‌اش، دیدار تاریخی او با کیم جونگ اون – رهبر کره شمالی – که پیش‌تر با تهدید و تنش همراه بود، به یادداشت تفاهمی نمادین منجر شد. با این حال، ترامپ توانست عنوان نخستین رئیس‌جمهور آمریکا که پا به خاک کره شمالی گذاشت را از آن خود کند.
همین رویکرد نمادین، بار دیگر در آستانه رقابت‌های انتخاباتی تکرار شده است. ترامپ وعده داده که می‌تواند ظرف ۲۴ ساعت جنگ میان روسیه و اوکراین را پایان دهد. اما گذشت زمان نه تنها این وعده را بی‌اثر گذاشته، بلکه در ماه‌های اخیر، نشانه‌هایی از دلسردی در اظهارات او دیده می‌شود؛ جایی که ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه را «کاملاً دیوانه» خطاب کرد.
در این میان، ترامپ مدعی شده که می‌تواند به بحران فعلی در غزه نیز پایان دهد. او توافق اولیه آتش‌بس میان اسرائیل و حماس را به عنوان موفقیتی شخصی معرفی کرده؛ توافقی که طی آن، برخی گروگان‌ها توسط حماس آزاد شدند و اسرائیل نیز تعداد قابل توجهی از زندانیان فلسطینی را رها کرد. اما با امتناع نتانیاهو از اجرای مرحله دوم توافق، ترامپ هم از عرصه خارج شد.
در همین حال، عربستان سعودی و امارات متحده عربی، دو قدرت تأثیرگذار عربی در منطقه، در مواجهه با احتمال حمله اسرائیل به ایران، سیاستی محتاطانه اتخاذ کرده‌اند. تحلیلگران بر این باورند که ریاض و ابوظبی نگران شعله‌ور شدن یک جنگ تمام‌عیار در خاورمیانه هستند، به‌ویژه در شرایطی که تلاش دارند خود را از جنگ فرسایشی یمن خارج کنند. از سوی دیگر، چشم‌انداز سرمایه‌گذاری در بازسازی سوریه نیز آن‌ها را به سمت حفظ ثبات سوق می‌دهد.
اما موضع ایران در این میان چیست؟ طبق توافق هسته‌ای برجام که در سال ۲۰۱۵ با قدرت‌های جهانی امضا شد، ایران متعهد شد سطح غنی‌سازی اورانیوم را به ۳.۶۷ درصد محدود کند. ولی پس از خروج یک‌جانبه آمریکا از توافق در سال ۲۰۱۸ به دستور ترامپ، ایران فعالیت‌های هسته‌ای خود را از سر گرفت. این کشور ابتدا به سطح غنی‌سازی ۲۰ درصد بازگشت و سپس تولید اورانیوم ۶۰ درصدی را نیز آغاز کرد؛ سطحی که در صورت تصمیم سیاسی می‌تواند به آستانه ۹۰ درصد – لازم برای ساخت سلاح هسته‌ای – برسد. هرچند ایران هنوز به این سطح نرسیده، اما توانایی‌اش برای رسیدن به آن، به‌طور فزاینده‌ای افزایش یافته است.
در این شرایط، سناریوی حمله احتمالی اسرائیل به ایران نیز قوت گرفته است. تحلیلگران هشدار می‌دهند که نخست‌وزیر اسرائیل ممکن است علیرغم مخالفت‌های داخلی و هشدارهای ایالات متحده، تصمیم به اقدام نظامی بگیرد؛ تصمیمی که ممکن است روابط تل‌آویو با واشنگتن را تیره‌تر کرده و منطقه را وارد مرحله‌ای بحرانی کند. سوابق پیشین نشان می‌دهد که نهادهای امنیتی اسرائیل پیش‌تر نیز در برابر تلاش‌های نتانیاهو برای اقدام نظامی مقاومت کرده‌اند. حتی برخی فرماندهان جدید که توسط شخص نتانیاهو منصوب شده‌اند نیز به نظر می‌رسد ترجیح می‌دهند سیاست‌های پیشین مبنی بر خویشتن‌داری را ادامه دهند.
از سوی دیگر، سیاست آمریکا نیز در قبال تحولات منطقه‌ای دچار تناقض‌هایی شده است. به گفته اسکات لوکاس، در حالی‌که واشنگتن سعی دارد مانع اقدامات اسرائیل علیه ایران شود، در موضوع غزه، عملاً به نتانیاهو آزادی عمل داده است. این موضوع در ماه مارس به‌وضوح مشاهده شد؛ زمانی که ایالات متحده هیچ واکنشی نسبت به رد مرحله دوم آتش‌بس از سوی نخست‌وزیر اسرائیل نشان نداد. تصمیمی که به ازسرگیری عملیات نظامی و تشدید بحران انسانی منجر شد.
نماینده ویژه ترامپ، استیو ویتکاف، نیز نتوانست در این میان نقش مؤثری ایفا کند. او نه‌تنها در تلاش برای میانجیگری ناموفق بود، بلکه با پیشنهاد‌های جنجالی نتانیاهو از جمله طرح اشغال طولانی‌مدت غزه نیز همراه شد. بر اساس این طرح، مناطق نظامی جدیدی در غزه ایجاد شده و تردد فلسطینیان به‌طور گسترده‌ای محدود شده است. با این حال، جنجال‌برانگیزترین بخش، پذیرش صریح پیشنهاد ترامپ برای انتقال اجباری جمعیت فلسطینی بوده است؛ اقدامی که بسیاری از ناظران بین‌المللی از آن به عنوان «پاکسازی قومی» یاد کرده‌اند.
