کشف پشت‌پرده یک شاهکار نقاشی کلاسیک با کمک هوش مصنوعی
تابلوی معروف «مدونا دلا رزا» که سال‌ها محل بحث منتقدان و تاریخ‌نگاران هنر بود، این‌بار با ورود هوش مصنوعی به ماجرا، بخشی از اسرار خود را برملا کرد.
تابلوی مشهور «مدونا دلا رزا» که به رافائل سانتی، نقاش برجسته دوره رنسانس نسبت داده می‌شود، سال‌هاست که به‌واسطه چهره «سنت جوزف» که در بخش بالای سمت چپ اثر قرار دارد، محل مناقشه بین کارشناسان هنر بوده است. اکنون هوش مصنوعی نیز به جمع منتقدان پیوسته و نتایج تحلیل‌های آن، نظریه‌های قبلی را تقویت کرده است.
تا پیش از این، بسیاری از پژوهشگران بر این باور بودند که چهره سنت جوزف در این اثر، برخلاف سایر عناصر تابلو، توسط رافائل کشیده نشده است؛ اما برای اثبات چنین موضوعی، نیاز به شواهد فنی و تحلیل‌های دقیق وجود داشت. در همین راستا، هوش مصنوعی به کمک محققان آمده و از طریق الگوریتم‌های ویژه، بخشی از تابلو را به‌عنوان اثری غیرمنتسب به رافائل تشخیص داده است.
«حسن اوگیل»، استاد حوزه محاسبات، با آموزش هوش مصنوعی براساس مشخصه‌های سبک شخصی رافائل از جمله ترکیب رنگ، نحوه سایه‌پردازی، جهت حرکات قلم‌مو و دیگر جزئیات بصری، موفق شد این سیستم را برای تحلیل دقیق آثار این هنرمند آماده کند.
برای آموزش این الگوریتم، از معماری ResNet50 که توسط شرکت مایکروسافت توسعه یافته و همچنین روشی به‌نام ماشین بردار پشتیبان (SVM) استفاده شد. دقت این فناوری در شناسایی آثار رافائل در تست‌های کلی به ۹۸ درصد رسیده بود. این بار اما تمرکز اصلی بر روی تحلیل چهره‌های موجود در نقاشی قرار گرفت.
نتایج بررسی نشان داد که چهره‌های مدونا، کودک و سنت جان در این اثر، همگی به سبک و سیاق رافائل خلق شده‌اند، اما درباره چهره سنت جوزف نتایج متفاوتی حاصل شد. محققان می‌گویند: «پیش‌تر تصور می‌شد رافائل برای این چهره زمان کمتری صرف کرده یا در اجرای آن دقت کافی به‌خرج نداده است.» حسن اوگیل توضیح می‌دهد: «در ابتدا فقط بخش مدونا را بررسی کردیم، اما نتیجه مشخصی به‌دست نیامد؛ در نهایت با تحلیل کل تابلو، مشخص شد چهره سنت جوزف به احتمال زیاد از رافائل نیست.»
اگرچه احتمال داده می‌شود که جولیو رومانو، از شاگردان رافائل، این چهره را خلق کرده باشد، اما هنوز این فرضیه نیز به‌طور قطعی تأیید نشده است.
این اتفاق یکی دیگر از نمونه‌هایی است که نشان می‌دهد فناوری هوش مصنوعی می‌تواند در رمزگشایی از رازهای هنر کلاسیک نقش مهمی ایفا کند. گفته می‌شود که تابلوی «مدونا دلا رزا» بین سال‌های ۱۵۱۸ تا ۱۵۲۰ ترسیم شده است، با این حال نخستین شک‌ها نسبت به اصالت همه اجزای آن در میانه‌های قرن نوزدهم شکل گرفت.
اکنون با تأیید تحلیل هوش مصنوعی، آن حدس و گمان‌های قدیمی بیش از گذشته به واقعیت نزدیک شده‌اند. البته پژوهشگران تأکید دارند که هدف استفاده از این فناوری، جایگزینی انسان نیست، بلکه می‌تواند به‌عنوان ابزاری برای تسهیل و دقت بیشتر در تحلیل آثار هنری مورد استفاده قرار گیرد.
