قسمت اول بامداد خمار منتشر شد؛ همه چیز درباره سریالی که حواشی بسیاری داشت
قسمت اول سریال «بامداد خمار» پس از حواشی بسیار زیاد منتشر شد.
سریال «بامداد خمار»، اقتباسی از رمان مشهور فتانه حاج سیدجوادی، به کارگردانی نرگس آبیار و تهیه‌کنندگی محمدحسین قاسمی، پخش خود را در شبکه نمایش خانگی آغاز کرد.
نخستین قسمت این مجموعه در تاریخ دوشنبه ۲۸ مهر ماه ۱۴۰۴، ساعت ۲۰، از طریق پلتفرم شیدا منتشر شد.
ساختار و عوامل تولید
کارگردان: نرگس آبیار (که پیش از این سریال «سووشون» را برای شبکه نمایش خانگی ساخته بود). آبیار دارای تحصیلات در رشته ادبیات فارسی است.
تهیه‌کننده: محمدحسین قاسمی.
تعداد قسمت‌ها: این سریال در سه فصل و مجموعا ۲۴ قسمت (هر فصل ۸ قسمت) برای پخش برنامه‌ریزی شده است. اگرچه منابع خبری اشاره کرده‌اند که جزئیات دقیق تعداد قسمت‌ها و زمان‌بندی پخش ممکن است در طول مسیر تغییر کند.
تیتراژ: قطعه تیتراژ این مجموعه با صدای محسن چاوشی اجرا شده است. ترانه‌ی این قطعه از غزلیات حافظ («آن ترک پری‌چهره که دوش از بر ما رفت...») اقتباس شده است.
رمان «بامداد خمار»
سریال «بامداد خمار» مستقیماً بر اساس رمان پرفروش و جنجالی به همین نام نوشته فتانه حاج سیدجوادی (ملقب به پروین) ساخته شده است.
محتوا و پیام اصلی رمان
این رمان که اولین بار در سال ۱۳۷۴ منتشر شد، به سرعت به یکی از پرفروش‌ترین آثار معاصر ایران تبدیل شد و در طول ده سال اول انتشار، فروش بیش از ۳۰۰ هزار نسخه را تجربه کرد.
خلاصه داستان: داستان در تهران قدیم روایت می‌شود و محور آن دختری به نام محبوبه از یک خانواده ثروتمند است. محبوبه برخلاف میل خانواده‌اش، به رحیم نجار، شاگردی فقیر، دل می‌سپارد. محبوبه خواستگارهای متعدد را رد کرده و با اصرار بر عشق خود، خانواده را وادار به رضایت به ازدواج با رحیم می‌کند. با این حال، تفاوت‌های طبقاتی و فرهنگی، ازدواج آن‌ها را به شکست و سرنوشتی پر از پشیمانی برای محبوبه می‌رساند.
اقتباس عنوان: نام کتاب از بیتی از سعدی اقتباس شده است: «به راحت نفسی، رنج پایدار مجوی / شب شراب نیرزد به بامداد خمار». این بیت به پیام اخلاقی رمان در مورد پیامدهای شور جوانی و پشیمانی اشاره دارد.
فهرست بازیگران اصلی و نقش‌های کلیدی
سریال «بامداد خمار» از ترکیبی از بازیگران باسابقه و چهره‌های جوان بهره برده است.
ترلان پروانه در نقش محبوبه (نقش اصلی، دختر اشرافی) بازی می‌کند.
نوید پورفرج ایفاگر نقش رحیم نجار (معشوق طبقه پایین محبوبه) است.
گلاب آدینه نقش مادر رحیم را بر عهده دارد.
رضا کیانیان در نقش خان عمو حضور دارد.
علی مصفا نقش بصیرالملک را ایفا می‌کند.
لاله اسکندری ، پدرام شریفی ، مرجانه گلچین ، بهناز جعفری، پریوش نظریه، مهدی زمین پرداز ، پیام احمدی نیا ، نادر فلاح ، علیرضا استادی و سیامک صفری از دیگر بازیگران این مجموعه هستند.
سیر تولید پرنوسان و تغییر عوامل
فرایند تولید سریال «بامداد خمار» مسیری طولانی و پر از تغییرات در عوامل اصلی را طی کرده است.
تغییرات مکرر کارگردان و بازیگران
ایده ساخت اقتباس از این رمان از سال ۱۳۹۷ مطرح شد و نام‌هایی چون حسن فتحی و کیانوش عیاری در ابتدا برای کارگردانی مطرح بودند، اما این طرح‌ها به مرحله اجرا نرسید.
ابراهیم ایرج‌زاد: پیش‌تولید جدی در تیرماه ۱۴۰۰ با کارگردانی او آغاز شد. بازیگران اصلی معرفی‌شده شامل ساعد سهیلی، مهرداد صدیقیان و سارا رسول‌زاده بودند. ایرج‌زاد پس از مدت کوتاهی از پروژه کناره‌گیری کرد و به دنبال آن، بازیگران اصلی معرفی‌شده نیز انصراف دادند.
محمد رحمانیان: پس از کناره‌گیری ایرج‌زاد، محمد رحمانیان (نمایشنامه‌نویس و کارگردان تئاتر) برای بازنویسی فیلمنامه وارد پروژه شد، اما پروژه به مرحله اجرا نرسید.
امیرحسین عسگری: در دی ماه ۱۴۰۱، نام امیرحسین عسگری به عنوان کارگردان جدید در فهرست مجموعه‌های در حال ساخت ساترا ثبت شد. بازیگران اصلی جدید شامل سینا مهراد، میلاد کی‌مرام و پردیس احمدیه بودند. با این حال، میلاد کی‌مرام و پردیس احمدیه از کار انصراف دادند و پروژه پس از مدتی به دلیل «کند بودن روند فیلمبرداری» متوقف شد.
در نهایت، پروژه به نرگس آبیار سپرده شد و فیلمبرداری آن در استان قزوین آغاز گردید.
انصراف فیلمنامه‌نویس و اختلافات در مورد اقتباس
محمد داودی، سرپرست نویسندگان مجموعه، در مرحله پیش‌تولید از پروژه کناره‌گیری کرد.
ادعای محمد داودی: او دلیل انصراف خود را «دخالت‌های بی‌مورد و تغییرات در فیلمنامه» توسط تیم جدید اعلام کرد و نتیجه کار تیم جدید را ترکیبی «آش شله قلمکاری از ترکیب رونویسی کتاب بامداد خمار و ایده‌های بنده و دوستانم» دانست.
پاسخ روابط عمومی پروژه: تیم تولید در پاسخ، ادعاهای داودی را رد کرد و اعلام کرد که خواسته‌های تیم سازنده مبنی بر «وفادار بودن به اصل اثر» ، توسط داودی تأمین نشد و بارها درباره لزوم اعمال تغییرات در متن با او صحبت شده بود.
مناقشات و نقد ادبی پیرامون رمان
رمان «بامداد خمار» از زمان انتشار در دهه ۱۳۷۰ با مناقشات ادبی و اجتماعی متعددی مواجه بوده است.
منتقدان ادبی به طور سنتی این رمان را در دسته «رمان‌های عامه‌پسند» و «ادبیات زرد» طبقه‌بندی کرده‌اند که شایسته توجه و نقد جدی دانشگاهی نبود.
شهرت کتاب منجر به مناقشاتی میان چهره‌های ادبی شد؛ از جمله ستایش نجف دریابندری از کتاب و در مقابل، اتهام هوشنگ گلشیری به دریابندری مبنی بر بی‌سوادی. بهاءالدین خرمشاهی نیز از رمان در دفاع از خرد و عقلانیت نام برده بود.
نقد فمینیستی و اجتماعی
شهلا لاهیجی، یکی از نخستین ناشران زن پس از انقلاب، از چاپ کتاب خودداری کرد. استدلال او این بود که رمان تنها راه نجات قهرمان زن (پس از شکست در عشق عصیانگرانه) را «همسر دوم شدن» معرفی می‌کند و از نظر اخلاقی و اجتماعی واپس‌گرایانه است.
ناهید کبیری در نقد خود، شخصیت اصلی (محبوبه) را یک زن «مازوخیست سبک‌سر ضعیف» قلمداد کرد که به یک ازدواج «عقب‌مانده» تن می‌دهد. او همچنین نتیجه گرفت که سیر داستانی رمان به طور ضمنی طبقه ثروتمند را نه‌تنها صاحب ثروت، بلکه صاحب عاطفه، شرافت و اخلاق معرفی می‌کند.
منتقدان معتقد بودند که این رمان یک اثر اخلاقی و تأدیبی در دفاع از ازدواج سنتی و نوعی «خرد محافظه‌کار» در برابر «عصیانگری و شور جوانی» است.
افسانه نجم‌آبادی، پژوهشگر مطالعات زنان، در سال ۲۰۰۴ مقاله خود را با این سؤال محوری مطرح کرد: «چرا خوانندگان باید از رمانی که شور و اشتیاق جوانی را محکوم می‌کند، لذت ببرند؟»
نجم‌آبادی فرض منتقدان را که مخاطبان، زنانی منفعل هستند که پیام اخلاقی نویسنده را کورکورانه می‌پذیرند، زیر سؤال برد.
او استدلال کرد که محبوبیت کتاب نه به دلیل پذیرش پیام محافظه‌کارانه، بلکه به دلیل پرداختن به تعارضات نسلی و رابطه‌ی والدین و فرزندان است که یک مسئله حقیقی در جامعه ایران بوده است.
حواشی نظارتی و الزامات ساترا
پخش سریال با حواشی مربوط به نهادهای نظارتی، به‌ویژه ساترا (سازمان تنظیم مقررات رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر)، همراه بود.
نامه‌ای از سوی ساترا منتشر شد که الزامات سخت‌گیرانه‌ای را برای تبلیغات و پخش سریال تعیین می‌کرد. این الزامات شامل:
عدم درج نام نرگس آبیار (کارگردان) و محمدحسین قاسمی (تهیه‌کننده) از بیلبوردها و تبلیغات محیطی.
ممنوعیت اعلام تاریخ دقیق انتشار در تبلیغات محیطی و تنها استفاده از عبارت «به‌زودی» مجاز دانسته شد.
الزام به نمایش رده‌بندی سنی ۱۵+ سال به‌صورت واضح در بیلبوردها.
محمدحسین قاسمی، تهیه‌کننده سریال، با انتشار متنی نسبت به این الزامات واکنش نشان داد. این حواشی در پی سابقه شکایت ساترا علیه همین تیم تولید (آبیار و قاسمی) بابت سریال قبلی آن‌ها، «سووشون»، با مضمون کلی «تهیه اثر خلاف عرف و مستهجن» بود.
با وجود الزامات ساترا، در تیتراژ آغازین قسمت اول «بامداد خمار»، نام نرگس آبیار درج شد، اما نام تهیه‌کننده حذف گردید.
بازخوردهای اولیه مخاطبان از قسمت نخست
پس از پخش قسمت اول، واکنش‌های مخاطبان در فضای مجازی عمدتاً بر نوستالژی، موسیقی و انتخاب بازیگر متمرکز بود.
بسیاری از مخاطبانی که رمان را قبلاً خوانده بودند، کنجکاوی خود را برای تماشای نوستالژی دهه ۷۰ در قالب تصویر ابراز کردند و واکنش‌های احساسی و یادآورانه نسبت به دوران نوجوانی خود نشان دادند.
انتخاب نوید پورفرج برای نقش رحیم نجار، با واکنش‌های مثبت قابل توجهی در فضای مجازی مواجه شد. کاربران او را «همان رحیم» که در ذهنشان شکل گرفته بود، توصیف کردند.
آهنگسازی و خوانندگی محسن چاوشی نیز مورد توجه قرار گرفت و کاربران از تلفیق شعر حافظ و صدای چاوشی تمجید کردند.
در مجموع، واکنش‌های اولیه نسبت به کیفیت بصری و موسیقی مثبت بود، در حالی که برخی از مخاطبان پس از مشاهده قسمت اول و آگاه شدن از خلاصه رمان، از سرنوشت تلخ شخصیت اصلی صحبت کردند.
