خسارت‌هایی که شرکت‌های بیمه «واقعاً» پوشش می‌دهند
در حالی که بسیاری از بیمه‌گذاران انتظار دارند شرکت بیمه همه ضررهای مالی آن‌ها را جبران کند، اصل جبران خسارت در بیمه محدودیت‌های مشخصی دارد.
بر اساس آنچه در قوانین بیمه‌ای کشور تعریف شده، شرکت‌های بیمه متعهدند که در چهارچوب اصول مشخص، زیان‌های وارد شده به بیمه‌گذاران یا اشخاص ثالث را جبران کنند. این مسئولیت، بر پایه مفهومی اساسی به نام اصل جبران خسارت استوار است. طبق این اصل، بیمه‌گر باید خسارات وارده را طوری جبران کند که وضعیت زیان‌دیده به حالت قبل از وقوع حادثه بازگردد، اما نکته کلیدی آنجاست که این جبران نباید به افزایش دارایی شخص زیان‌دیده منجر شود.
در واقع، بیمه نباید به ابزاری برای کسب سود یا منفعت غیرواقعی تبدیل شود. هدف نهایی از عقد بیمه، صرفاً ترمیم آسیب وارده و بازگرداندن شرایط زیان‌دیده به حالت پیش از حادثه است؛ نه بیشتر.
این اصل در عمل دو وجه اساسی دارد:
نخست، بیمه‌گر موظف است تمامی خسارت‌هایی که در اثر حادثه مشمول بیمه به اموال یا جان بیمه‌گذار وارد شده را پوشش دهد. دوم، میزان پرداخت نباید از خسارت واقعی فراتر رود، چرا که بیمه نباید مشوق زیاده‌خواهی یا رفتارهای متقلبانه شود.
در همین راستا، شرکت‌های بیمه براساس مفاد بیمه‌نامه، میزان خسارت را ارزیابی کرده و تا سقف تعهدات مشخص‌شده در قرارداد، اقدام به جبران می‌کنند. این فرآیند به‌گونه‌ای طراحی شده تا هم از زیان‌دیدگان حمایت شود و هم راه هرگونه سواستفاده از بیمه بسته بماند.
مبنای حقوقی این اصل در بیمه، نه‌فقط تضمین عدالت برای طرفین قرارداد، بلکه تضمین سلامت سازوکار اجتماعی است. اگر افراد متقاضی بیمه بتوانند بیش از حد واقعی خسارت دریافت کنند، انگیزه‌هایی برای ایجاد عمدی حادثه و اختلال در نظام بیمه‌ای به وجود می‌آید؛ امری که تهدیدی برای عدالت اجتماعی به شمار می‌رود.
یکی دیگر از نکات مهم این اصل، تأکید آن بر مسئولیت‌پذیری اجتماعی است. یعنی اگر فرد زیان‌دیده قادر به جبران خسارت خود نباشد و از منابع اجتماعی مثل بیمه یا نهادهای عمومی استفاده کند، باید اطمینان حاصل شود که این کمک، فقط در جهت ترمیم خسارت واقعی انجام شود.
در پایان، می‌توان گفت اصل جبران خسارت، ستون اصلی بیمه‌های خسارتی به حساب می‌آید. در این نوع بیمه‌ها، تلاش بر این است که شرایط مالی بیمه‌گذار پس از وقوع حادثه، به حالت پیش از آن بازگردد. بر همین اساس، شرکت‌های بیمه باید بدون افراط و تفریط، مطابق با شرایط قرارداد و میزان واقعی زیان، اقدام به پرداخت خسارت کنند.
جدول مقایسه‌ای (بازنویسی‌شده) ویژگی‌های اصل جبران خسارت:
| ویژگی کلیدی | توضیح |
|---|---|
| عدالت بیمه‌ای | مبلغ پرداخت‌شده نباید از میزان خسارت واقعی فراتر رود. |
| جلوگیری از فساد بیمه‌ای | اصل جبران، بیمه را از تبدیل شدن به ابزار سوءاستفاده بازمی‌دارد. |
| نگاه اجتماعی به خطر | بیمه به‌عنوان ابزار حمایت اجتماعی، فقط باید برای جبران واقعی استفاده شود. |
