بازار ارز ایران در آستانه یک تحولی تاریخی: بررسی تاثیر مذاکرات بر نوسانات قیمتی

در حال حاضر، در تاریخ ۲۵ فروردین ۱۴۰۴، ایران شاهد یک شوک قیمتی در بازار ارز است که تحت تاثیر تحولات سیاسی منطقه و مخصوصاً مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا در عمان رخ داده است. این تحولات به وضوح نشان‌دهنده‌ی اهمیت ثبات سیاسی در کنار سیاست‌های اقتصادی در تعیین وضعیت ارز و قیمت‌ها در کشور است.

در طی چهار دهه گذشته، افزایش مداوم نرخ ارز از ویژگی‌های بارز اقتصاد ایران بوده است. در این دوران، تغییرات شدید نرخ ارز به دلیل تحریم‌ها، نوسانات جهانی و بحران‌های سیاسی مختلف هر از گاهی اتفاق می‌افتاده است. به طوری که این روزها، نرخ ارز به یک مسئله پیچیده تبدیل شده است که هر رویداد سیاسی می‌تواند آن را به شکل چشم‌گیری تغییر دهد.

از نخستین سال‌های پس از انقلاب، که در سال ۱۳۵۷ قیمت دلار در بازار آزاد در حدود ۱۰ تومان بود، تا روزهای جنگ ایران و عراق، همواره نوسانات ارزی در ایران همراه با تحولات سیاسی و اجتماعی به‌طور مستقیم ارتباط داشت. تحمیل بحران‌های اقتصادی ناشی از جنگ و تحریم‌ها بر اقتصاد ایران، تاثیر زیادی بر رشد قیمت ارز گذاشت. در این میان، نخستین شوک ارزی به‌دنبال پیروزی انقلاب و آغاز جنگ ایران و عراق در سال ۱۳۵۹ به‌وجود آمد که قیمت دلار در کمتر از دو سال از ۷ تومان به ۲۰ تومان افزایش یافت.

پس از پایان جنگ و پذیرش قطعنامه ۵۹۸ در سال ۱۳۶۷، شوک جدیدی در بازار ارز پدیدار شد که سبب کاهش سریع قیمت دلار از حدود ۱۲۰ تومان به حدود ۳۵ تومان شد. این کاهش ناگهانی در قیمت دلار که در دوره‌ای بسیار کوتاه رخ داد، نه تنها نشان‌دهنده‌ی تاثیر مستقیم مسائل سیاسی بر بازار ارز بود، بلکه باعث شکوفایی فعالیت‌های اقتصادی در آن زمان نیز شد. بسیاری از مردم در این زمان با خرید دلار در نرخ‌های پایین از این کاهش سود بردند.

در سال‌های بعد از جنگ، دوره‌هایی از اجرای سیاست‌های تعدیل اقتصادی در دولت سازندگی سبب وقوع شوک‌های ارزی جدیدی شد. در دهه ۷۰ و به‌ویژه در سال‌های ۱۳۷۳ و ۱۳۷۴، دولت برای کنترل نرخ ارز اقدام به تعدیل سیاست‌های ارزی کرد که منجر به افزایش قیمت دلار و تورم شدید شد. این وضعیت حتی در دوران دولت اصلاحات هم ادامه یافت، اگرچه نرخ ارز در این دوره‌ها نوسانات کمتری داشت.

در دهه ۹۰، بروز بحران‌های مختلف، از جمله تحریم‌های نفتی و بحران‌های اقتصادی ناشی از سیاست‌های داخلی، موجب شد تا در سال‌های ۱۳۹۰ و ۱۳۹۱ شاهد افزایش چشم‌گیر قیمت دلار از ۱۴۰۰ تومان به ۳۸۰۰ تومان باشیم. این بحران‌ها و اثرات منفی آن‌ها بر تجارت و اقتصاد ایران، یکی از بزرگ‌ترین شوک‌های ارزی تاریخ ایران را به‌دنبال داشت.

در سال‌های اخیر، بحران‌های متعدد سیاسی و اقتصادی از جمله تحریم‌ها، تشدید بحران‌های اقتصادی داخلی و جهانی و عدم حل‌وفصل مسائل اقتصادی موجب افزایش قابل‌توجه قیمت ارز در بازار شده است. در نیمه دوم سال ۱۴۰۱، شوک جدیدی در بازار ارز ایران با افزایش قیمت دلار از ۳۳ هزار تومان به ۵۰ هزار تومان رخ داد. این افزایش ناگهانی قیمت ارز تحت تاثیر سیاست‌های ارزی دولت و همچنین افزایش فشارهای داخلی و خارجی صورت گرفت.

در حال حاضر، با شروع مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا و انتشار اخبار مثبت از این روند، قیمت دلار از ۱۰۵ هزار تومان به حدود ۸۶ هزار تومان کاهش یافته است. این کاهش قیمتی که ظرف مدت کوتاهی اتفاق افتاد، به‌دنبال امیدواری‌های ناشی از مذاکرات جدید، به شدت وضعیت بازار ارز را تغییر داده است.

اما هنوز پایان این نوسانات مشخص نیست. بسیاری از کارشناسان اقتصادی معتقدند که وضعیت بازار ارز ایران در دوران پس از مذاکرات به شدت وابسته به تحولات سیاسی و اقتصادی خواهد بود. این وضعیت می‌تواند با تغییرات جدید در سیاست‌ها و توافقات بین‌المللی، بر نوسانات ارزی و وضعیت اقتصادی کشور اثرات بلندمدتی بگذارد.

شوک‌های ارزی در ایران؛ از دوران انقلاب تا مذاکرات فعلی

• سال ۱۳۵۷ تا ۱۳۵۹: جهش ارز از ۱۰ تومان به ۲۰ تومان به‌دنبال انقلاب اسلامی و آغاز جنگ.

• سال ۱۳۶۷: سقوط قیمت دلار از ۱۲۰ تومان به ۳۵ تومان به‌دنبال پذیرش قطعنامه ۵۹۸.

• سال ۱۳۷۰: تک نرخی شدن ارز و رسیدن قیمت رسمی دلار به ۱۴۵۸ ریال.

• سال‌های ۱۳۹۰ و ۱۳۹۱: افزایش قیمت دلار از ۱۴۰۰ تومان به ۳۸۰۰ تومان به‌دنبال تحریم‌های نفتی.

• سال ۱۳۹۶ و ۱۳۹۷: نوسانات ارزی شدید ناشی از خروج آمریکا از برجام، قیمت دلار به ۱۸ هزار و ۵۰۰ تومان رسید.

• سال ۱۴۰۱: شوک ارزی از ۳۳ هزار تومان به ۵۰ هزار تومان.

• سال ۱۴۰۴: کاهش قیمت دلار از ۱۰۵ هزار تومان به ۸۶ هزار تومان به‌دنبال نتایج مذاکرات غیرمستقیم.

در نهایت، باید منتظر بود که مذاکرات و سیاست‌های داخلی و خارجی چه تاثیری بر نوسانات آینده ارز در ایران خواهند داشت. آیا ایران می‌تواند از این تحولات به نفع خود استفاده کند یا اینکه بازار ارز دوباره شاهد جهش‌های بیشتر خواهد بود؟ تنها زمان پاسخ این سوالات را خواهد داد.